Wieringermeer, Monument op de Noorderdijkweg

Vorm en materiaal
Het monument op de Noorderdijkweg in Wieringermeer (gemeente Hollands Kroon) is een grote, kubusvormige gedenksteen waarin een plaquette is aangebracht.

Tekst
De tekst op de plaquette luidt:

‘OP 17-4-’45 BLIES DE REEDS TERUGTREKKENDE
BEZETTER DEZE DIJK OP.
PLUSMINUS 700.000.000 M3 WATER OVERSPOELDE
DE PAS 15 JAREN DROOGLIGGENDE POLDER
VAN 21.000 HA.
DOOR DE KRACHT VAN HET BINNENVALLENDE WATER
WERDEN DE GATEN TER WEERSZIJDEN,
VAN RESP. 20 EN 26 M DIEPTE, GESLAGEN
EN WERD 80% VAN ALLE GEBOUWEN GEHEEL VERWOEST.
OP 11-12-’45 WAS WIERINGERMEER
OPNIEUW DROOGGEMALEN.’

Het monument op de Noorderdijkweg in Wieringermeer (gemeente Hollands Kroon) herinnert aan de inundatie. Op 17 april 1945 heeft de bezetter de enkele jaren daarvoor drooggevallen Wieringermeer onder water gezet door het opblazen van de dijk langs het IJsselmeer. Twee grote wielen achter de huidige dijk herinneren nog aan de doorbraken.

Door de voorspoedige opmars van de geallieerden was de bezetter beducht voor vijandelijke luchtlandingen, bijvoorbeeld in de daarvoor zeer geschikte Wieringermeer. Om dit tegen te gaan, had de bezetter vanaf half februari 1945 een grote inundatie (onderwaterzetting) van het westen van Nederland (provincies Noord- en Zuid-Holland, Utrecht en Zeeland) voorbereid. Het waterpeil van het IJsselmeer werd hooggehouden en bij diverse sluizen, poldergemalen en elektrische centrales waren springstoffen aangebracht. Dit voorwerk werd gedaan door bij een razzia in Schagen opgepakte Nederlanders.

Op 17 april werden door ‘Sprengkommandos’ om 12.15 uur op twee plaatsen in het dijklichaam de bommen tot ontploffing gebracht. In twee etmalen werd de hele polder gevuld met 750 miljoen m3 water, gemiddeld 3,75 m hoog. De 7.000 inwoners en de onderduikers (1.000-2.000) moesten in allerijl een veilig heenkomen zoeken. Aan de rand van de polder werden deze vluchtelingen opgewacht door de bezetter. Bij de dijkovergang Lambertschaag werden 29 mannen uit de groep gehaald en naar Hoorn afgevoerd. In de buurt van Sijbekarspel werd een van hen, de bekende verzetsleider A.C. de Graaf, doodgeschoten. De Wieringermeerders vluchtten vooral naar de randgebieden om de polder: naar Barsingerhorn 93 gezinnen, naar Wieringen: 134, Wieringerwaard: 97, Winkel: 72, Hoogwoud: 89, Medemblik: 115. Of ze gingen terug naar hun oorspronkelijke plaats van herkomst, waar familie onderdak verschafte. Maar er waren ook mensen die in de Wieringermeer zelf een toevlucht zochten, zoals boven in het kantoor van Domeinen of op De Terp.

De Terp was een grote opgespoten zandvlakte op een keileemplaat van ongeveer vier hectare, vlak onder Wieringerwerf. Drie families uit Wieringerwerf (Van ‘t Veer met diensmeisje Dien en logeergast Nel, Ten Hoeven en Plasman) bouwden in de noordoosthoek van De Terp een strohut om er een paar dagen te bivakkeren totdat alles weer normaal zou zijn. Bij de kruidenier hadden ze levensmiddelen ingeslagen en van een verlaten nabijgelegen boerderij leenden ze een roeiboot. De groep bestond uit 23 mensen, inclusief een aantal Amsterdamse kinderen die naar de Wieringermeer waren gekomen vanwege het beschikbare voedsel. Boeren hadden zes koeien en een paar varkens naar De Terp gebracht; verder waren er schapen, geiten, konijnen, een kat, een hond en veel gevluchte hazen. Aan de zuidkant van De Terp verbleven mensen in een tent. Ook leefden in de directe omgeving allerlei mensen op scheepjes. In het nabijgelegen kantoor van Domeinen verbleven veertig mensen (een aantal ambtenaren met hun vrouwen en kinderen) in de vele bovenkamers van het pand. Ze beschikten over een radio en een goede boot. In ruil voor melk brachten zij de groep mensen op De Terp geregeld nieuwsberichten. Na twee stormen begin mei 1945 vertrokken de families op 7 mei van De Terp: Van ‘t Veer en zijn gezin naar Groningen, de andere twee gezinnen naar Holland, per schip.

Door de zware stormen die op 20 april en 4 mei gewoed hadden, werd veel extra schade aangericht in het geïnundeerde gebied. Uiteindelijk werd 70-80% van de bebouwing vernield. Op 11 december 1945 was de schade: verwoest: 400 boerderijen, 1000 woningen, 7 scholen, 2 kerken en vele pakhuizen/schuren; beschadigd (licht of zwaar): 150 woningen, 100 boerderijen, 7 kerken; verloren gegaan: 20.000 ha te velde staande oogst, landbouwwerktuigen en huisraad.

Op 5 mei 1945 werd Nederland bevrijd. In ons land was 190.000 ha geïnundeerd, maar Walcheren (16.000 ha) en de Wieringermeer kregen van regeringswege voorrang. Op 24 mei begonnen de voorbereidingen voor het herstel van de dijk, op 13 juni was de aanbesteding. De firma C.J. v.d. Hoeven uit Zoeterwoude kreeg de opdracht de herstelwerkzaamheden te verrichten. Op 5 augustus was de dijk opnieuw gesloten. Vier dagen later werd de dijk sterk genoeg geacht om met het uitmalen te starten. Op 11 december 1945 viel de Wieringermeer opnieuw droog. Vervolgens werden wegen, bruggen en opritten hersteld. Op 1 april 1946 woonden er weer 229 gezinnen in de Wieringermeer. De oogst van 1946 en 1947 was weer normaal. Vooral doordat de onderwaterzetting zoet water betrof (IJsselmeer) en geen zeewater. Half december 1947 waren 130 boerderijen, 110 woningen, drie scholen, drie kerken en bijna alle pakhuizen/schuren herbouwd of hersteld. In aanbouw waren op dat moment zestig boerderijen, 300 woningen, twee scholen, twee kerken en vele winkelpanden. Intussen waren ook vier werkkampen (voor de bij het herstel betrokken werklieden) en 500 noodwoningen gebouwd.

Bronnen

• Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier;
• De website van het Zijpermuseum;
• Het Geheugen van Nederland.

Voor meer informatie

• 17 april 1945. Het koolzaad bloeide zo mooi goudgeel. De inundatie van de Wieringermeer, Wieringermeer april 1995 van C. Keppel, N. Brugman en W. Maris-Eriks (Genootschap voor de geschiedenis van de Wieringermeer);
• De inundatie van de Wieringermeer in 1945. Een rapport over de evacuatie en de terugkeer van de Wieringermeerbevolking van E. de Cock en W.J.Z. Willemse (Alphen aan den Rijn, 1955);
• De polder onder water. Een verslag van de onderwaterzetting van de Wieringermeerpolder in 1945 van J.J. Bosman en P.C. Bosman (Leeuwarden, 1995);
• De TERP als reddingsboei van Pie;
• Wording en opbouw van de Wieringermeer. Geschiedenis van de ontginning en kolonisatie van de eerste IJsselmeerpolder, samengesteld door de directie van de Wieringermeer (Wageningen, 1955);
• 50 jaar Wieringermeer van P. Terpstra (Leeuwarden, 1980);
• Wieringermeer van toen naar nu van A.C.M. Teeling-Geers (Wieringerwerf, 2000);
• De ‘waarheid’ over 17 april 1945 van B.A. Blijdorp (Middenmeer, 2002).