Amsterdam, monument in het hoofdgebouw van de ‘Coymanshuizen’

Vorm en materiaal
Het monument in het hoofdgebouw van de ‘Coymanshuizen’ te Amsterdam is een marmeren plaquette. De gedenkplaat is 90 centimeter hoog, 90 centimeter breed en 5 centimeter diep.

Tekst
De tekst op de plaquette luidt:

‘TER NAGEDACHTENIS AAN DE TALRIJKE
OUD LEERLINGEN VAN DEZE SCHOOL
DIE IN DE JAREN 1940 / 1945 DOOR
HET OORLOGSGEWELD OF DE WREDE
MAATREGELEN VAN DE BEZETTENDE
MACHTEN IN NEDERLAND EN INDIË
HET LEVEN VERLOREN

IN DE STRIJD EN BIJ HET ACTIEVE
VERZET TEGEN DE VIJAND VIELEN

KRIJN BREUR
KAREL W.F.M. DOORMAN
JAN G. EILERS
GERRIT HOFFMAN
LEO C.P. MAAGDENBERG
JACOB STROBOS
FREDERIK SWARTS

WAAKT OVER DE VRIJHEID
WAARVOOR ZIJ STREDEN.’

Het monument in het hoofdgebouw van de ‘Coymanshuizen’ te Amsterdam is opgericht ter nagedachtenis aan zeven oud-leerlingen van de ‘Eerste Amsterdamsche Vijfjarige HBS-B’ die in dit pand uit 1625 gehuisvest was. Zij zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet tegen de bezettende machten in Nederland en het voormalige Nederlands-Indië omgekomen.

De namen van de zeven slachtoffers luiden:

Krijn Breur, Karel Doorman, Jan Eilers, Gerrit Hoffman, Leo Maagdenberg, Jacob Strobos en Frederik Swarts.

Van alle omgekomen oud-leerlingen van de ‘Eerste Amsterdamsche Vijfjarige HBS-B’ is een korte omschrijving te vinden in de archieven van het Niod te Amsterdam, met uitzondering van Frederik Swarts, die deel uitmaakt van de Indische Groep. De teksten luiden als volgt:

Krijn Breur: 17 mei 1917 – 5 februari 1943
Krijn Breur sloot zich al jong aan bij de AJC en werd daarna als communist lid van de CPN. Vertrok in 1936 als 19-jarige naar Spanje en nam actief deel aan de Spaanse burgeroorlog. In 1939 keert hij als statenloos burger terug naar Nederland. Hij heeft 1 jaar de studie filosofie gevolgd aan de V.U. Hij was werkzaam als journalist. Opmerkelijk was zijn scherp politiek bewustzijn. In 1940 kreeg hij met zijn vriendin Aat Hibbema (tekenares) een zoon, Wim. In 1942 werd dochter Dunya geboren. In het dagblad Trouw van 5 mei 2001 valt te lezen in een artikel van Bert Keizer dat Dunya een boek heeft geschreven over Krijn Breur: Een gesprek met mijn vader (uitgeverij Sun in Nijmegen).

Krijn Breur was een dapper illegaal strijder en een vurig socialist. Uit het dagblad De Waarheid van 15 december 1945 blijkt dat Krijn Breur joden liet onderduiken, meedeed aan sabotage, papieren vervalste en hielp bij de verspreiding van het toen illegale blad De Waarheid. In de herfst van 1942 (op 19 november) werd hij na verraad gearresteerd. Bij huiszoeking vond men vuurwapens. Niet alleen Krijn maar ook zijn echtgenote Aat en de twee kinderen werden meegenomen, zijn dochter was toen slechts 4 maanden oud. Krijn verbleef in de strafgevangenis in Scheveningen en werd daarna gedeporteerd naar concentratiekampen in Amersfoort en Vught. Op 5 februari 1943, op 25 jarige leeftijd werd hij gefusilleerd, samen met 19 anderen, en begraven in een massagraf. Zijn vrouw Aat heeft het concentratiekamp Ravensbruck overleefd; de kinderen werden spoedig na de arrestatie vrijgelaten en werden toen ondergebracht in pleeggezinnen. Uit het dagblad De Waarheid van 20 december 1945 blijkt dat Krijn Breur is herbegraven op de erebegraafplaats in Overveen. Sprekers bij de herbegrafenis waren o.a. Pieter ‘t Hoen, Koos Vorrink en dominee Buskes. Het dagblad Vrije Volk van 6 september 1957 vermeldt dat in de tuinstad Slotermeer een straat is vernoemd naar Krijn Breur en dat bij de onthulling van het straatnaambord zijn vrouw Aat Breur-Hiddema en beide kinderen aanwezig waren.

Karel Willem Frederik Marie Doorman: 23 april 1889 (Utrecht) – 27 februari 1942 (Javazee)
Karel Doorman, een Nederlands zeeofficier, stamde uit een bekende officiersfamilie. Bekend is zijn uitspraak: “Ik val aan, volg mij!” (een vrije vertaling van “All ships follow me!”) waarmee hij zijn eskader, overigens tegen zijn eigen advies en op commando van admiraal Heldrig, afstuurde op een Japanse overmacht die koers zette richting Surabaya. Karel Doorman bereikte in de marine de rang van Schout bij Nacht. Hij voerde het oppercommando over een eskader van geallieerde schepen, de ‘Combined Striking Force’. Het vlaggenschip, een lichte kruiser, heette Hr. Ms. De Ruyter. In de nacht van 27 op 28 februari 1942 vond een treffen plaats op de Javazee met een overweldigende Japanse vloot. Karel Doorman zou steun krijgen van de luchtmacht, maar deze versterking bleef uit. De De Ruyter werd geraakt door een bom uit een Japans vliegtuig en het achterschip verdween hierdoor vrijwel direct in de golven. Niet minder dan 345 bemanningsleden verloren het leven. De rest van het schip bleef nog 3 uur drijven waardoor een deel van de bemanning alsnog het schip kon verlaten in reddingsboten. Een overlevende, een monteur, vertelde later dat Karel Doorman was achtergebleven bij de gewonden, samen met een ziekenverpleger. Op 5 juni 1942 werd Karel Doorman postuum benoemd tot Ridder 3de klasse van de Militaire Willemsorde.

Jan Gerrit Eilers: 11 december 1910 (Amsterdam) – 3 mei 1943 (Eindhoven)
Jan Gerrit Eilers was werkzaam als ingenieur bij Philips in Eindhoven toen er in mei 1943 gestaakt werd op verschillende plaatsen in Nederland. De reden van deze staking was dat de Nederlandse militairen zich opnieuw als krijgsgevangenen moesten melden bij de Duitse bezetter. Jan Gerrit Eilers was reserve-officier in de rang van eerste luitenant en was niet op zijn werk verschenen. Op 3 mei werd hij ‘s-avonds om 8 uur thuis opgepakt; zijn vrouw was toen in verwachting van hun zoon die 6 weken later geboren zou worden. Voor Jan Gerrit stond trouw aan koning en vaderland hoog in het vaandel en hij verzon daarom, zoals zijn echtgenote later vertelde, geen uitvluchten bij zijn arrestatie. “Hij had gemakkelijk kunnen zeggen dat hij die dag met zijn vrouw, die op het punt van bevallen stond, naar de dokter had gemoeten.” Dezelfde dag werd hij om 22.30 uur door een Duitse medeofficier gefusilleerd. In totaal werden zeven “arbeiders” geëxecuteerd; op het bedrijvencomplex in Eindhoven is voor hen een monument geplaatst.

Gerrit Hoffman: 6 november 1921 – 18 januari 1944
Gerrit Hoffman werkte als ambtenaar bij het Gewestelijk arbeidsbureau te Amsterdam. Hij heeft een groot aantal mensen, wel honderden, geholpen door hun dossiers te vernietigen of te vervalsen zodat zij geen oproep zouden krijgen om in Duitsland te werken. Hij deed dit zonder enig geldelijk gewin na te streven. Hij werd op 10 januari 1944 opgepakt als represaillemaatregel i.v.m. het in brand steken van de Spieghelschool in Amsterdam. Mogelijk is Gerrit Hoffman ook betrokken geweest bij de liquidatie van vier NSB’ers. Hij werd op 10 januari vervoerd naar de gevangenis op de Weteringschans waar hij op 18 januari onder onbekende omstandigheden overleed.

Leonard Cornelis Pieter Maagdenberg: ? – april 1945 (24 jaar oud)
Vanaf september 1944 was Leo actief in het verzet, het is bekend dat hij zeer voorzichtig was in zijn ondergrondse strijd. Hij maakte deel uit van een zeer uitgebreid netwerk voor het verzorgen van onderduikadressen. Bij de Binnenlandse Strijdkrachten had hij zich opgewerkt tot kwartiercommandant. Hij had een carrière voor de boeg als directeur van een verzekeringsmaatschappij. In de nacht van 20 op 21 april 1945 werd hij, na verraad, in zijn slaap verrast door een overval van de Sicherheitsdienst. Hierbij werd Leo in zijn rug geschoten; ondanks die verwonding wist hij met zijn medegevangenen een goed in elkaar gezet alibi te verzinnen. De SD zou voor vervoer naar een ziekenhuis zorgen.

Op bevrijdingsdag, 5 mei 1945, bezocht een vriend van Leo de woning waar de SD-overval had plaatsgevonden en vond het lichaam van Leo. Men had hem daar laten liggen, hij was doodgebloed. Op 9 mei 1945 werd Leo Maagdenberg begraven, hij werd 24 jaar.

Jacob Strobos: 26 januari 1920 – 20 juli 1943
Strobos was adjudant inspecteur bij de politie. Op 28 mei 1940 werd luitenant ter zee Van Hamel gedropt in de buurt van Hillegom. Hij organiseerde de ID, de inlichtingendienst van het verzet met hoofdkwartier in Delft. Jacob Strobos sloot zich bij de ID aan, maar werd in 1943 met andere leden opgepakt. In Leusden werd hij samen met 15 andere leden van de ID gefusilleerd.

Frederik Swarts: 3 maart 1918 (Amsterdam) – 16 januari 1942 (Malakka)
Frederik Swarts was vaandrig-vlieger bij de marine. Op 16 januari 1942 werd hij boven Malakka neergeschoten en kwam daarbij om het leven. Swarts is ingedeeld bij de z.g. “Indische Groep” documentatie over die categorie oorlogsslachtoffers ligt niet bij het NIOD, maar in een apart archief in Den Haag.

Locatie
Het monument hangt op de eerste verdieping van het hoofdgebouw van de ‘Coymanshuizen’. Dit is het kantoor van Amnesty International, gelegen aan de Keizersgracht te Amsterdam. Voor bezichtiging dient u zich te melden bij de receptie van Amnesty International, of vooraf contact op te nemen met: 020 – 626 44 36.

Bronnen

• Amnesty International;
• Wordt Vervolgd van dec. 2003/jan. 2004 – nummer 12/1;
• Vertel de verhalen van Frans Heddema en Margit Willems, uitgegeven door Stadsdeel Amsterdam-Centrum (2005). ISBN 90-9019166-6.