Groningen, gedenkplaquettes in het Academiegebouw

Vorm en materiaal
De drie rechthoekige gedenkplaquettes in het Academiegebouw te Groningen zijn gemaakt van zwart graniet. Op de plaquettes staan de namen van studenten, docenten, werknemers en oud-studenten van de Rijksuniversiteit Groningen vermeld. Op twee van de drie plaquettes staat een heraldisch wapen.

Teksten
De tekt op de eerste plaquette luidt:

'IN MEMORIAM
1940 * 1945

HOOGLERAREN * AMBTENAREN * OUD-STUDENTEN

PROF. MR. J.H. VAN MEURS; PROF. MR. DR. L. POLAK; PROF. MR. L. POLAK DANIËLS; DR. J.H. DIEMER; DR. B. KAHN; J. MOERMAN; J. OLYSLAGER; DR. TH. A.H. BLAAS; DR. M.P BOTH; J.W. BRINKMAN ARTS; J.R. BRUINSMA CHEM. DRS.; MR. J.F.S.N. DOMELA NIEUWENHUIS NYEGAARD; MR. W.J. DONS; T. DIJKSTERHUIS PHYS DR.S; DR. E. FRANK; DS. G.J. DE GEUS; MR. C.H. DE GROOT; W.A. HOEK ARTS; DS. S.J. HOEKSTRA; W.J. HUIZINGA PHYS; DR. G.W. KASTIJN; DR. JANTINA; H. VAN KLOOSTER; MR. E.H.W. KOOY; B. KRETKEN-HARTOG; N. KRUIZINGA ARTS; MR. G.C. LAMMERS; J.H. LEIJDS MATH. DRS.; JHR. DR. J.W. DE MAREES VAN SWINDEREN; MR. D.C.B. MESERITZ; DR. H.H. NOOSTEN; DS. G.A. PASMA; MR. F.L. POLAK; JHR. MR. A.F. DE SAVORIN LOHMAN; G.J. STAVERMANS ARTS; MR. G.C.B.E. SURINGAR; G. VAN DER TUUK PHYS. DRS.; A. DE VRIES APOTH; I.I. JACOBS ARTS; MW. G.W. KLEINE; H. LEVI PHYS. DRS. DR. H.L. LUIKENS; A. DE METZ MATH. DRS.L PROF. DR. G. SCHAAKE'.

De tekst op de tweede plaquette luidt:

'IN MEMORIAM
1940 * 1945

STUDENTEN DER GRONINGER UNIVERSITEIT

PIETER L. VAN ANDEL; ROELOF K. VAN DEN BERGH; FRANS H. BLINK; MATTHIAS A. BOERS; GEERT H. BOLMAN; WILLEM H.E. VAN DEN BORCH VAN VERWOLDE; HENDRIKA F. BORDEWIJK; ONNO J. CLUYSENAERS; JAN B. VAN DELDEN; HENDRIK R. DOORNBOSCH; REINT A. DIJKEMA; HERMAN A. FEENSTRA; GETRUDE E.J. GIMBRÈRE; PIETER GOOTJES; JAN J. DE GROOT; HENDRIK A. HARTHOLT; LAMMERT HERINGA; MILISANDE T.M. KERKHOVEN; WILLEM KLAASSEN; AUKO KNOL; CORNELIS M. LUTEYN; DIRK H. VAN DER MEULEN; PIETER A. VAN NOORD; PIETER OOSTERLEE; GERARD C. OOSTING; HENRIËTTE A.R. POLOAK; JOHANNES P.M. ROOTHAAN; JAN J. RIJPMA; SIMON L. STEENHUISEN; JOHANNES VALETON; DIRK VLAANDEREN; BOTE VAN DER WAL; JAN WITKOP; ARON M. HÄRTZ; DANIËL LEVIE; BENJAMIN PAIS; MAX. H. ZILVERBERG; DR. TH. R VAN SLOOTEN; M. STERN ARTS; DR. H.J. VOS; MR. H.L.J. BARTSTRA; JHR. MR. R.R. VAN DEN BOSCH; A.L. DE BOER ARTS'.

De tekst op de derde plaquette luidt:

'NADER HISTORISCH ONDERZOEK HEEFT UITGEWEZEN DAT
OOK DE VOLGENDE PERSONEN MOETEN WORENDE
VERMELD OP DE GEDENKSTENEN VOOR DE IN
DE TWEEDE WERELDOORLOG OMGEKOMEN LEDEN
VAN DE GRONINGER ACADEMISCHE GEMEENSCHAP:
DE STUDENTEN I. IZAÄKS; G. VAN STAVEREN EN
L. WOLFF MED. DRS. EN DE OUD-STUDENTEN
DR. J. BROUWER EN E.I.L. ROSENBAUM APOTH.

DEZE STEEN IS ONTHULD OP 4 MEI 2007'.

Wijziging
De eerste twee plaquettes zijn in 1948 geplaatst, de derde plaat is op 4 mei 2007 toegevoegd.

Digitaal Joods Monument
De joodse oorlogsslachtoffers die op dit gedenkteken vermeld staan, zijn tevens opgenomen in het 'Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland'. Hierin vindt u meer informatie over deze personen met waar mogelijk een korte biografie, familierelaties en adresgegevens.

Onder het kopje 'Geschiedenis' op deze pagina kunt u op een persoonsnaam klikken om doorverwezen te worden naar het Digitaal Joods Monument.

De gedenkplaquettes in het Academiegebouw te Groningen zijn opgericht ter nagedachtenis aan de studenten en hoogleraren, ambtenaren en oud-studenten van de Rijksuniversiteit Groningen die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen zijn omgekomen. De derde plaquette bevat de namen van vijf oorlogsslachtoffers die voorheen ontbraken op de plaquettes.

Onder de slachtoffers waren ook joodse slachtoffers:

• Leonard Polak en zijn dochter Henriëtte Polak. Leo Polak was sinds 1925 hoogleraar in de rechten aan de Rijksuniversiteit Groningen. In november 1940 werd hij ontslagen, op last van de bezetter. Kort daarna volgde zijn arrestatie. In mei 1941 werd Leo gedeporteerd naar het concentratiekamp Sachsenhausen waar hij op 9 december van dat jaar om het leven is gebracht. Zijn dochter Henriëtte, ook wel Jetteke genoemd, studeerde medicijnen aan de universiteit waar haar vader doceerde. In oktober 1941 werd ook zij gearresteerd door de bezetter, als represaille voor het wegblijven bij de installatie van een NSB'er als hoogleraar. Ze werd op transport gesteld naar Ravensbrük, waarna ze in september 1942 naar Auschwitz overgebracht werd. Op 11 november van dat jaar is Jetteke Polak daar om het leven gebracht. Haar moeder en twee zussen overleefden de Tweede Wereldoorlog door onder te duiken.
• Isidore Izaäk, geboren in 1919, studeerde rechten. Hij overleed in 1943 in Sobibor.
• Ephraïm Isaäk Levie Rosenbaum, geboren in 1913, studeerde farmacie aan de Rijksuniversiteit Groningen en was tevens werkzaam als apotheker in Amsterdam. Hij liet zijn vrouw en twee kinderen onderduiken. Op aandringen van de Joodse Raad heeft Rosenbaum zijn werkzaamheden in de Jodenbuurt in Amsterdam voortgezet. Rosenbaum is in 1943 door de bezetter gedeporteerd en vervolgens vergast in Sobibor.
• Samuel van Staveren geboren in 1919, studeerde Letteren. Hij overleed in 1942 in Auschwitz.
• Louis Wolff geboren in 1912, was arts assistent. Hij overleed vlak na de Duitse inval in 1940 door uitputting en hartfalen toen hij via de Afsluitdijk trachtte te vluchten voor de bezetter.

Onder de omgekomen studenten was ook verzetsvrouw Anda Kerkhoven die op 19 maart 1945 aan de Oosterbroekweg bij Haren werd doodgeschoten door Nederlandse handlangers van de Sicherheitsdienst. Anda (Mélisande Tatiana Marie) Kerkhoven werd geboren op 10 april 1919 in het Franse Saint Cloud als de derde dochter in het gezin van acht kinderen van Adriaan Kerkhoven en Constance Bosscha. Deze zeer welgestelde familie heeft haar sporen in de Nederlandse literatuur achtergelaten. Anda is grotendeels in het voormalige Nederlands-Indië opgegroeid, op de thee- en rubberonderneming 'Panoembangan' van haar vader. In het afgelegen en woeste gebied op West-Java ontwikkelde Anda een grote liefde voor de natuur. Haar invoelingsvermogen met alle levende wezens deed haar tot het vegetarisme overgaan. Ook kwam zij in conflict met haar vader, die een fervent jager was.

Nadat zij haar schoolopleiding aan het Christelijk Lyceum in Bandoeng had voltooid, ging ze medicijnen studeren aan de Medische Hogeschool in Batavia. Omdat zij hier geen dispensatie kon krijgen voor de vivisectiepractica, vertrok Anda in 1938 naar Nederland om haar studie aan de Rijksuniversiteit Groningen (die wel dispensatie verleende) voort te zetten. Gedreven door idealisme schreef Anda in november 1938 haar eerste ingezonden artikel in het studentenblad Der Clercke Cronike over de 'morele waarde der wetenschap en de plaats van de mens'. Uit deze eerste bijdrage bleek dat Anda, anders dan veel medestudenten, de gebeurtenissen in Duitsland nauwlettend volgde. Zij noemde 'de Jodenvervolging (in Duitsland) die door de meerderheid van de bevolking wordt goedgekeurd' een gevolg van 'massakrankzinnigheid'. Haar artikel eindigde zij met een zin die haar latere handelen zou bepalen: 'Wat niet mag, mag niet, welke de prijs ook zij!' Vlak voor het uitbreken van de oorlog schreef Anda haar laatste artikel in het blad dat eindigde met een bijna profetische zin: 'Wie zijn leven kan wagen voor de militaire verdediging, kan het ook wagen voor de pacifistische.'

Begin 1945 sloot Anda zich aan bij de verzetsgroep 'De Groot'. Het socialistische en pacifistische karakter van deze beweging sloot aan bij haar eigen overtuigingen. De groep hield zich vooral bezig met vervalsingen van bonkaarten en identiteitspapieren voor onderduikers. Anda droeg onder andere zorg voor de distributie van deze vervalste papieren. Tevens schreef ze illegale vlugschriften over naastenliefde en moreel juist handelen, die zij zelf vermenigvuldigde en via de brievenbussen verspreidde. Een bewaard gebleven brief getuigt van haar liefde voor de natuur, maar meer nog van haar persoonlijke verantwoordelijkheidsgevoel voor alle levende wezens: 'Graag zou ik eindeloos vertoeven in het paradijs van ongerepte natuur, maar ik kan en mag de slachtoffers daarginds niet aan hun lot overlaten. Dan ga ik weer naar de stad en protesteer tegen de armoede, de onderdrukking en de kleinzielige onderlinge afgunst en agressie.'

Nadat de verzetsleiders Dinie Aikema en Gerrit Boekhoven waren gearresteerd, is vrijwel de hele groep 'De Groot' opgerold. Op 27 december 1944 arresteerde de Sicherheitsdienst Anda Kerkhoven in het huis van de familie Hendriks. Anda werd in het Scholtenhuis te Groningen aan zware martelingen onderworpen, maar bleef zwijgen. Op 19 maart 1945 werd zij samen met Dinie Aikema op de landelijke Oosterbroekweg bij Harenermolen doodgeschoten en aldaar begraven. Op 22 juni 1945 werden haar opgegraven stoffelijke resten ter aarde besteld op de Noorderbegraafplaats. In 1967 werd zij herbegraven op de erebegraafplaats Loenen.

Johan Brouwer, vermeld op de derde plaquette, werd geboren in 1898, en was ous student van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij was lid van de gewapende verzetsgroep die het Amsterdamse bevolkingsregister opblies. Als wraak werd hij in 1943 door de bezetter gefusilleerd.

Onthulling
De platen zijn op 22 september 1948 aangebracht in de Rijksuniversiteit. De derde plaat is onthuld op 4 mei 2007.

Locatie
De gedenkplaquettes zijn aangebracht bij de centrale trap in de hal van het Academiegebouw van de Rijksuniversiteit Groningen, gevestigd aan de Broerstraat te Groningen.

Bronnen

• Universiteitskrant van 3 mei 2007;
• Joodse oorlogsmonumenten in de provincie Groningen van H. Hamburger en J.C. Regtien, met medewerking van Fr. van Echten. (Bedum, Uitgeverij Profiel, 1998). ISBN 90 5294 172 6;
• En men zal u een nieuwe naam geven: vijf vergeten oorlogsslachtoffers van de Rijksuniversiteit Groningen van Thialda Tabak. (Groningen, RuG, 2007). ISBN 978 90 367 3043 3;
• Universiteitsmuseum Groningen;
• www.homestead.com/andakerkhoven;
• www.paradijsvogel.nl/kerkhoven.htm