Birdaard, oorlogsmonument

Vorm en materiaal
Het oorlogsmonument in Birdaard (Burdaard) (gemeente Noardeast-Fryslân) is een zwart marmeren gedenksteen, geplaatst op een voetstuk van baksteen. Aan weerszijden van de steen is een laag muurtje opgetrokken uit baksteen.

Tekst
De tekst op de gedenksteen luidt:

‘1940-1945
TER GEDACHTENIS
AAN ONZE DORPSGENOTEN
DIE NIET TERUGKEERDEN
UIT DE DUITSE TERREUR
DS. R.H. KUIPERS
K. WESTRA
C. SPIJKSMA
VAN DE INWONERS
BIRDAARD_WANSWERD.’

Het oorlogsmonument in Birdaard (gemeente Noardeast-Fryslân) is opgericht ter nagedachtenis aan drie dorpsgenoten die niet terugkeerden uit de concentratiekampen.

De namen van de drie slachtoffers luiden:

Ds. R.H. Kuipers, C. Spijksma en K. Westra.

Ds. Rienk Hendrik Kuipers werd geboren op 14 januari 1905 in Den Haag. Op zondag 5 februari 1945 merkte een passerende patrouille van de bezetter bij het uitgaan van de gereformeerde kerk te Wanswerd aan de Streek (thans Birdaard), dat enkele jongens weer terug gingen in de kerk. Zij stelden een onderzoek in en vonden enkele radiotoestellen die ingeleverd hadden moeten worden. Ds. Kuipers, een van de leidende figuren van de Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers in die streek, werd medeverantwoordelijk gesteld voor dit vergrijp. Hij werd gevangen genomen en kwam via Groningen terecht in het concentratiekamp Neuengamme. Kort voor de geallieerden kwamen, werd Kuipers met de andere gevangenen overgebracht naar Lübeck. Daar overleed hij op 28 april 1945. Bekend is geworden dat hij tijdens zijn gevangenschap veel lotgenoten tot steun is geweest. Zijn stoffelijk overschot is op 27 augustus 1959 herbegraven op het Ereveld Loenen. De straat bij de kerk waar de overval plaatsvond, is naar de dominee vernoemd.

Coen Spijksma werd geboren op 28 januari 1926 in Wanswerd aan de Streek (thans Birdaard). Toen hij 19 jaar was, sliep hij niet meer thuis om te voorkomen dat hij verplicht tewerkgesteld werd. Maar voor de verjaardag van een familielid kwam hij toch even thuis. In de tweede nacht dat hij thuis was, van 8 op 9 januari 1945, kwamen de overvalwagens het dorp binnen rijden. Vader Auke Spijksma en zijn zonen Jan en Coenraad werden meegenomen. De volgende dag mocht Auke weer naar Birdaard terugkeren, maar de twee jongens werden op transport gesteld naar Wilhelmshaven. Korte tijd later verloren de broers elkaar uit het oog, doordat Jan naar een ander kamp werd overgeplaatst. Coenraad kreeg longontsteking en stierf op 31 maart 1945 in kamp Schwarzeweg. Hij werd begraven op het Friedhof Aldenberg te Willemshaven. Jan Spijksma heeft de oorlog overleefd.

Klaas Westra werd geboren op 5 december 1891 in Anjum. Hij was opperwachtmeester bij de politie. Omdat Westra actief was in het verzet, deed de Sicherheitsdienst op 27 oktober 1943 een inval in zijn huis te Wanswerd aan de Streek. Westra was niet thuis, omdat hij dienst deed in het ‘Judendurchgangslager’ in Westerbork. In zijn plaats werden zijn vrouw en twee kinderen gearresteerd, die na verloop van tijd weer behouden terugkeerden. De volgende dag werd Westra in Westerbork gevangen genomen en op 10 december overgebracht naar kamp Vught. Op 24 mei 1944 werd hij op transport gesteld naar het Beierse concentratiekamp Dachau. Het laatste bericht van Westra uit Duitsland dateert van 10 september 1944. Hij stierf op 20 februari 1945.

Onthulling
Het monument is onthuld op 23 juli 1969. Het gedenkteken werd aangeboden door de inwoners van Birdaard en Wânswert.

Bronnen

• Verzetsmuseum Friesland;
• Tekens aan de weg – Tekens aan de wand van C. Reitsma (Leeuwarden, 1980). ISBN 9033020009.