Het monument
Vorm en materiaal
Het Joods monument in Nieuwenhagen (gemeente Landgraaf) is een rode
beuk (fagus purpurea) waarbij een zuil van Franse kalksteen is geplaatst. Op de
bovenkant van de zuil is een davidster aangebracht en op de voorzijde is een
gedenkplaat bevestigd. De zuil is 1 meter 20 hoog, 30 centimeter breed en 30
centimeter diep.
Tekst
De tekst op de gedenkplaat luidt:
‘DEZE BOOM WERD
GEPLANT
TER HERINNERING
AAN DEGENEN DIE
IN DE JAREN 1940 – 1945
WERDEN AFGEVOERD
EN OMKWAMEN
EN ALS WAARSCHUWING
VOOR DE GEVOLGEN
VAN ONVERSCHILLIGHEID
5750 1990′
Digitaal Joods Monument
Het joodse gezin dat met de straatnaam van de straat waarin dit
gedenkteken geplaatst is herdacht wordt, is tevens opgenomen in het ‘Digitaal
Monument Joodse Gemeenschap in Nederland‘. Hierin vindt u meer
informatie over dit gezin met waar mogelijk een korte biografie, familierelaties
en adresgegevens.
Onder het kopje ‘Geschiedenis’ op deze pagina kunt u op de persoonsnaam klikken
om doorverwezen te worden naar het Digitaal Joods Monument.
De geschiedenis
Geschiedenis
Het
Joods monument in Nieuwenhagen (gemeente Landgraaf) is opgericht ter
nagedachtenis aan de slachtoffers
van de Jodenvervolging.
Om de gedenkboom van andere bomen in de omgeving
te onderscheiden is er bij de boom een zuil met gedenkplaat geplaatst. In
eerste instantie was het de bedoeling om alleen een eenvoudig plaatje met
uitleg te plaatsen, maar uit angst voor baldadigheid heeft de ontwerper, dhr.
H.H. Steinen, besloten om een stevigere zuil te plaatsen. Hierdoor wordt niet de boom,
maar de zuil vaak als het monument gezien. Daarnaast is de straat waarin het
monument staat, vernoemd naar het Joodse gezien Knieberg. Hierdoor wordt het
monument ook wel ‘het Kniebergmonument’ genoemd.
Van het
joodse gezin Knieberg-Polawski zijn
drie leden tijdens de Tweede Wereldoorlog in het Poolse concentratiekamp
Sobibor om het leven gebracht.
De namen van de drie omgebrachte leden van het
gezin luiden:
Berek
Knieberg, Leo
Knieberg en Chana Knieberg-Polawski
Van het gezin Knieberg-Polawski hebben alleen de zoon Siegmund en dochter Clara
de verschrikkingen van Auschwitz overleefd.
Begin jaren dertig woonde het gezin
Knieberg-Polawski in het Duitse Hamborn. Naar aanleiding van het opkomend
nationaal-socialisme en het hiermee verband houdende antisemitisme, besloot het
gezin in 1933 het land te ontvluchten. Min of meer bij toeval kwamen vader
Berek, moeder Chana, dochter Clara en haar broertjes Leo en Siegmund in het
Limburgse Nieuwenhagen terecht. Zij huurden een bovenwoning aan de Hereweg.
Vader Knieberg onderhield zijn gezin door met textiel langs de deuren te gaan.
Ondanks hun onopvallende manier van leven wist de bezetter hen toch te
traceren. In 1942 werd het gezin op transport gesteld, met uitzondering van
Clara die hoewel zij niets mankeerde door huisarts Van der Eerden bijtijds in
het ziekenhuis van Heerlen was opgenomen. Daarna werd zij ondergebracht bij het
gezin van boer Spierts te Spekholzerheide. Maar ook hier was zij niet veilig.
De bezetter spoorde haar op en zette haar op transport naar Auschwitz. Hier
kwam zij in aanraking met de beruchte kamparts Joseph Mengele. Desondanks heeft
zij de oorlog overleefd. Haar ouders en twee broers kwamen terecht in Sobibor.
Berek, Chana en de 11-jarige Leo werden onmiddellijk vergast. De 19-jarige
Siegmund werd ‘arbeitsfähig’ bevonden en wist ondanks alle verschrikkingen en
ontberingen te overleven.
Na de bevrijding gingen Siegmund en Clara
Knieberg in Heerlen wonen, omdat daar hun oude synagoge stond. Zij begonnen bij
de overweg aan de Willemsstraat een stoffenwinkeltje. Clara trouwde met een
joodse man uit Oostenrijk die Mauthausen had overleefd en vertrok met hem naar
de Verenigde Staten. Siegmund wilde in de buurt van zijn zus blijven en
vestigde zich eveneens in Amerika. Daar ontmoette hij een van oorsprong
Antwerpse jodin met wie hij trouwde. Het echtpaar ging in de buurt van Los
Angeles wonen. In augustus 1989 schreef Hein Steinen (de ontwerper van de zuil)
een brief aan Siegmund Knieberg, waarin hij vertelde dat er in Nieuwenhagen een
straat naar zijn familie zou worden genoemd (knieberglaan) en dat er in die
straat een herdenkingsteken zou worden onthuld. Maar via Siegmunds vrouw vernam
Steinen dat Siegmund de onthullingen emotioneel niet zou kunnen verwerken.
Clara Knieberg wilde wel de plechtigheid bijwonen.
Onthulling
Het monument is onthuld op 9 september 1990 door
Clara Beim-Knieberg, in aanwezigheid van burgemeester en wethouders en enkele
honderden belangstellenden, onder wie Clara’s vriendin in Auschwitz en de
vroegere huisarts die Clara in eerste instantie van deportatie redde.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het Joods monument is geplaatst in de Knieberglaan in Nieuwenhagen (gemeente
Landgraaf).
Bronnen
- Limburgse monumenten vertellen
1940-1945 door H.J. Mans en A.P.M. Cammaert. (Maastricht, Stichting
Historische Reeks Maastricht, 1994). ISBN 90 70356 67 8; - Dhr. H.H. Steinen.
