Het monument
Vorm en materiaal
De plaquette bij het NV Energiebedrijf IJsselmij in Hengelo is uitgevoerd in het zwart.
Tekst
De tekst op de plaquette luidt:
‘IN DIENST VAN HET VADERLAND VIELEN,
IN DE STRIJD OM DEZE CENTRALE, OP 1 APRIL 1945
T.H. VAN LOON GEB. 2 FEBR. 1920
A.H. NIJHOFF GEB. 5 NOV. 1914
F. SANTMAN GEB. 18 DEC. 1917
HUN OFFERZIN ZIJ ONS TEN VOORBEELD.’
Wijziging
Het monument is verplaatst naar het kantoor van energiebedrijf Enexis aan de Wegtersweg. Oorspronkelijk hing het monument in het hoofdkantoor van het NV Energiebedrijf IJsselmij, gelegen aan de Spoorstraat te Hengelo.
De geschiedenis
De plaquette bij dhet NV Energiebedrijf IJsselmij in Hengelo is opgericht ter nagedachtenis aan drie verzetsmensen die vlak voor de bevrijding op 1 april 1945 in de strijd tegen de bezetter zijn omgekomen.
De namen van de drie slachtoffers luiden:
Theo van Loon, Adolf Nijhoff en Frank Santman.
Op 6 juni 1944 begon de geallieerde invasie in Normandië. D-day (decision day = dag van de beslissing) luidde de val in van het Derde Rijk van Hitler. Vervolgens ging op 17 september 1944 operatie ‘Market Garden’ van start, een grootscheeps offensief van 17 tot 26 september 1944 waarmee de geallieerden een bruggenhoofd over de grote rivieren in Nederland wilden veroveren door met luchtlandingstroepen in een bliksemsnelle aanval bruggen in Noord-Brabant en Gelderland veilig te stellen. Hierna zouden Britse grondtroepen deze bruggen gebruiken om door te stoten naar het IJsselmeer.
Er werden drie complete divisies gedropt: de 101ste US Airborne Divisie bij Eindhoven en Veghel, de 82ste US Airborne Divisie bij Grave en Groesbeek en de 1ste Britse Airborne Divisie bij Arnhem en Oosterbeek. Bij de Amerikanen verliep alles vrij goed. De bruggen over de Maas en het Maas-Waalkanaal bij Heumen en de meeste bruggen nabij Eindboven vielen in hun handen en na harde strijd ook de Waalbrug bij Nijmegen. Maar de Rijnbrug bij Arnhem bleek een brug te ver. De Britse para’s werden verrast door Duitse pantsertroepen en moesten zich onder zware verliezen terugtrekken in de Betuwe.
Nadat de Slag om Arnhem werd verloren, is de aanval gestokt. Wel was dankzij de samenwerking van Amerikaanse en Engelse soldaten een deel van Noord-Brabant en Gelderland in geallieerde handen terechtgekomen, de zogeheten ‘Corridor’. In het deel van Nederland dat nog niet bevrijd was, kreeg de bevolking het tijdens de hongerwinter van 1944-1945 zwaar te verduren. Uiteindelijk kwam rond maart 1945 de bevrijding toch naderbij.
Hengelo
Ook in Hengelo maakte men zich op voor de komst van de geallieerden. De Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten probeerden door middel van sabotageacties de geallieerden zoveel mogelijk bij te staan.
Op terugtocht naar het oosten werden in Hengelo door Duitse troepen de Oelerbrug, de Boekelosebrug en de brug bij de sluis opgeblazen. Ook de oude boerderij ‘De Waarbeek’ werd compleet verwoest. De kans bestond dat tevens de elektriciteitscentrale tot ontploffing zou worden gebracht. Om dit te voorkomen kregen de Binnenlandse Strijdkrachten op 1 april 1945 (eerste paasdag) om 4 uur in de middag de opdracht om het Twentsch Centraal-station voor Stroomlevering te bezetten. Een groep van ongeveer 25 man probeerde de centrale te verdedigen en wist zo te voorkomen dat de Duitse troepen hun plan konden uitvoeren. Tijdens de actie wist een Duitse soldaat te ontkomen. Hij waarschuwde een groep SS’ers. Na de komst van een aantal Duitse militairen sloegen de verzetsmensen op de vlucht. Zij verlieten de centrale via de spoorwegovergang aan de Grobbenweg. Tijdens de vluchtpoging werden de BS’ers Theo van Loon en Frank Santman doodgeschoten. Verzetsman Adolf Nijhoff werd in de centrale gearresteerd en door de militairen ter plekke geëxecuteerd. De vierde man van het groepje raakte zwaargewond. Toen hij bij een boerderij aanklopte, heeft de boer hem in de schuur verstopt.
In de wijk Groot Driene zijn drie straten naar de omgekomen verzetsmannen vernoemd.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
De gedenkplaat hangt in de hal van het kantoor van energiebedrijf Enexis aan de Wegtersweg te Hengelo.
Bronnen
- De brochure Oorlogsmonumenten Route (naar aanleiding W.O. II) Hengelo van 3 april-5 mei 1995;
- In het spoor van Market Garden – Monumenten en gedenktekens Noord-Brabant van Jacq van Eekelen e.a. (Den Dungen, Market Garden Comité, 1998);
- Dhr. Martinus Meijerink.
