Vught, ‘Monument op de Fusilladeplaats’

Vorm en materiaal
Het ‘Monument op de Fusilladeplaats’ in Vught is een uit Franse kalksteen gehouwen wand met 26 stenen panelen waarop de namen van de 329 mannen zijn aangebracht die hier zijn doodgeschoten. Op de heuvel achter de wand is een eenvoudig houten kruis geplaatst. Op het hek van de fusilladeplaats is een bronzen plaquette bevestigd.

Teksten
De tekst bij het monument luidt:

‘DEN VADERLAND GETROUWE BLIJF IK TOT IN DEN DOOD’.

De tekst op de bronzen plaquette luidt:

‘KON JE TEER SMEREN
OVER STEEN, NAMEN, VERLEDEN
DWAZE STUMPER, ZULKE NAMEN
ZIJN NOOIT UIT TE WISSEN!
ZE STAAN GEGRIFT IN TALLOZE
MENSENZIELEN, ONAANTASTBAAR
VOOR JOUW VERZIEKTE HAAT.
ZE STAAN MET VUUR GESCHREVEN
AAN DE HEMEL, WELKS LICHT
JOU ONDRAAGLIJK IS
JE HEBT NIETS BEREIKT,
TEERLING
JE HEBT VOOR ALLES ALLEEN
JE EIGEN NAAM BESMEURD
NIET DIE VAN HEN:
ZIJ GLIMLACHTEN OM JOUW WOEDE
BADEND IN HET LICHT,
WIEGEND OP GODS ADEM
EN ZINGEN HEEL ZACHT EN STIL
VOOR WIE HET WIL HOREN:
VREDE’.

Symboliek
Tijdens de onthulling omschreef Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Juliana de betekenis van het monument als volgt: ‘Het gedenkteken is een symbool voor ons en de geslachten die na ons komen. Zij, de gevallenen, zijn de pioniers, die ons de weg wezen. Zij zijn het lichtend spoor. Hun levens werden afgesneden, opdat onze zielen zouden leven. Zij eindigden hun levens als overwinnaars over de machten van de boze. Zij gaven ons het land weerom. Het is aan ons, hun heilig ideaal in hun geest te verwezenlijken.’

Restauratie en wijziging
In 1995 en 1997 werd het gedenkteken door vandalen beklad. De panelen zijn vervolgens vernieuwd en aangepast. Er zijn nieuwe namen toegevoegd en sterfdata gecorrigeerd. De originele bekladde panelen hebben een waarschuwende plaats op het terrein van het Nationaal Monument Kamp Vught gekregen. Naar aanleiding van dit voorval maakte een onbekende een gedicht vast aan het hek bij de fusilladeplaats. Dat gedicht is later in brons gegoten en hangt er nog steeds.

Het ‘Monument op de Fusilladeplaats’ in Vught is opgericht ter nagedachtenis aan de 329 verzetsmensen die hier door de bezetter zijn gefusilleerd.

De fusilladeplaats is de schietbaan van het kamp Vught. Het ligt op ongeveer 15 minuten lopen van het kamp. Kamp Vught neemt een speciale plaats in de Nederlandse geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in. Het was een van de grote en belangrijke concentratiekampen in het terreursysteem van de Duitse bezetter. Het was ook het enige officiële SS-concentratiekamp in het bezette Noordwest-Europa. Meer dan 31.000 mensen hebben voor korte of langere tijd in Kamp Vught gevangengezeten.

In de loop van 1942 begon men in de bossen bij Vught aan de bouw van een groot concentratiekamp. Het totale kampterrein was ongeveer 1 km lang en 300 meter breed. Rond het kamp werd een gracht gegraven met aan beide zijden 4 meter hoog prikkeldraad. Om de 100 meter stond een wachttoren. Vanuit deze 24 wachttorens konden bewakers de omgeving goed in de gaten houden. Ontsnappen was bijna onmogelijk. Op 15 januari 1943 arriveerden de eerste gevangenen. Zij werden spoedig gevolgd door duizenden joden. Voor hen was kamp Vught een doorgangskamp; de meesten werden gedeporteerd naar het Drentse Westerbork, en vandaar onherroepelijk naar de vernietigingskampen in Polen.

De omstandigheden in het concentratiekamp Vught waren aanvankelijk erg slecht. In de eerste maanden van 1943 stierven meer dan 300 gevangenen van honger, uitputting en ziekte. Veel joodse kinderen werden hiervan het slachtoffer. Na verloop van tijd werden de omstandigheden iets beter, niet in de laatste plaats doordat er meer ruimte kwam doordat vrijwel alle joden waren gedeporteerd. Vught moest in Duitse ogen een ‘modelkamp’ zijn: afschrikwekkend, maar niet zó erg dat daardoor de Nederlandse bevolking massaal tegen de bezetter in opstand zou komen.

Toen de geallieerden in aantocht waren, werden van juli tot september 1944 op de fusilladeplaats in de bossen bij het kamp 329 verzetsmensen doodgeschoten. Onder hen ook de leden van de zogenaamde Trouw-groep, die door een ‘Polizeigericht’ in de ‘Polizeigefängnis’ Haaren ter dood waren veroordeeld. Maar de meeste slachtoffers kwamen uit de gevangenis van Scheveningen. Zij waren op 6 juni 1944 met een grote groep van 1.500 gevangenen van het Scheveningse Oranjehotel naar Vught overgebracht. Onder de gefusilleerde verzetsmannen bevonden zich ook 37 verzetsmensen uit Amsterdam. Een van hen was Jan Postma.

In totaal verloren 749 mensen in concentratiekamp Vught het leven. Op 5 en 6 september 1944 werd kamp Vught door de bezetter ontruimd. De vrouwen werden getransporteerd naar het concentratiekamp Ravensbrück, de mannen naar Sachsenhausen. In totaal zijn ruim 31.000 mensen de poort van het kamp gepasseerd. Pas anderhalve maand later, op 26 en 27 oktober 1944, werd Vught bevrijd. Veel viel er echter niet te bevrijden, het kamp was verlaten.

Vrijwel direct na de bevrijding werden de gebouwen van het kamp gebruikt als interneringskamp voor duizenden NSB’ers en collaborateurs. Ook verbleven hier tot mei 1945 noodgedwongen 6000 Duitse burgers uit het grensgebied. Delen van het kamp werden in gebruik genomen door het Canadese leger. Het interneringskamp heeft tot 1949 bestaan. In 1951 werden de woonbarakken in gebruik genomen door duizenden Molukkers. Tot op de dag van vandaag bestaat op dit deel van het vroegere kamp een woonwijk (Lunetten). Sinds de oorlog zijn delen van het kamp in gebruik gebleven als kazerne. In de vroegere kampkeuken is het Geniemuseum gevestigd. Een deel van het terrein is in gebruik genomen als gevangenis (Nieuw Vosseveld). In 1986 werd in Vught de Stichting Nationaal Monument Kamp Vught opgericht, die zich er sterk voor maakte een deel van het vroegere kampterrein tot Nationaal Monument te verklaren.

Onthulling
Het monument is onthuld op 20 december 1947 door Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Juliana. Zij werd geassisteerd door twee zonen van de familie De Koning uit Heeze en twee dochters van de familie Van Es uit Kaatsheuvel. Het houten kruis dat achter het gedenkteken staat, is er al eerder neergezet door mensen die in de buurt wonen.

Locatie
Het monument maakt deel uit van het Nationaal Monument Kamp Vught (gelegen aan de Lunettenlaan) te Vught, maar bevindt zich net buiten het terrein in Lunet II op de Vughtse heide. Het gedenkteken is dagelijks te bezichtigen van zonsopgang tot zonsondergang.

Bron
Een monumentaal oorlogsverhaal – De Meierij tussen 1939 en 1945 in ruim 100 gedenktekens van Frans van Gaal, Jacques van Eekelen en Ruud Vermeer (‘s-Hertogenbosch, Adr. Heinen Uitgevers, 2003). ISBN 90 7070 6539;