Dokkum, verzetsmonument

Vorm en materiaal
Het verzetsmonument in Dokkum (gemeente Noardeast-Fryslân) is een abstract beeld van natuursteen. Midden in de sculptuur is een uitsparing aangebracht, waarin een kruis is geplaatst. Het beeld staat op een bakstenen plateau, waarop twee witte plaquettes zijn bevestigd. Het beeld is 3 meter hoog, 1 meter breed en 30 centimeter diep. Het plateau is 1 meter 50 breed en 2 meter diep.

Teksten
De tekst op de linkerplaat luidt:

‘IN MEMORIAM
H.F.W. KROHNE-
GRONINGEN 8-3-’03
J.W. BUKERS-
LEEUWARDEN 14-2-’03
H. LOMMERT-
GRONINGEN 25-3-’23
H. BLAAUW-
AMSTERDAM 15-9-’17
A. HEIJDENRIJK-
ROTTERDAM 10-1-’09
F. WALTERS-
O. PEKELA 9-6-’25
H.I. VAN GELDER-
GRONINGEN 24-4-’11
A.E. SACHS-
WINSCHOTEN 4-2-’88
H. BOERSEMA-
ANTWERPEN 4-3-’03
H. WOLDRING-
ZUIDWOLDE (G) 14-12-’84’.

De tekst op de rechterplaat luidt:

‘J. RUINEN-
KOTA RADJA (N.O.I.) 23-12-’06
J. V. DIJKEN-
APPINGEDAM 25-6-’03
G. POSTMA-
DRIESUM 16-2-’21
L. HULSHOFF-
DOKKUM 13-7’20
W. MOORMAN-
DEVENTER 7-5-’25
D. ADLER-
BANYHÂD (HONG.) 18-4-’85
E. MEINSMA-
NES (W.D.) 4-3-’89
H. KROLIS
NIJLAND (WIJMBR.) 29-10-’93
A. FRENSDORF-
FRANKFURT (A. MAIN) 23-1-’82
J. DUURSMA-
MARUM 17-5-’03
22 JANUARI 1945 PRO LIBERTATE’.

Wijziging
Direct na de oorlog werd op de fusilladeplaats een kruis geplaatst. In 1965 is dit kruis verwerkt in het huidige beeld.

Het verzetsmonument in Dokkum (gemeente Noardeast-Fryslân) is opgericht ter nagedachtenis aan twintig gevangenen uit Leeuwarden en Groningen die op 22 januari 1945 aan de Woudweg te Dokkum door de bezetter werden gefusilleerd.

De namen van de twintig slachtoffers luiden: D. Adler, H.E. Blaauw, H. Boersema, J.W. Bukers, J. van Dijken, J. Duursma, A. Frensdorf, H.I. van Gelder, A. Heijdenrijk, L. Hulshoff, H.F.W. Krohne, H. Krolis, H. Lommert, E. Meinsma, W. Moorman, G. Postma, J. Ruinen, A.E. Sachs, F. Walters en H. Woldring.

Op 13 januari 1945 ontdekte de bezetter wapens op een boerderij in de buurt van het afwerpterrein onder Aalsum bij Dokkum. In de omgeving volgde een reeks arrestaties. Op 19 januari zouden drie arrestanten worden overgebracht naar Leeuwarden. Een van hen was de apotheker dr. Pieter Engelbertus Gunster. In zijn apotheek was het hoofdkantoor van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten gevestigd. Hier werden geregeld vergaderingen gehouden. Om Gunster te bevrijden hebben verzetsstrijders de arrestantenwagen bij het dorp Valom gedwongen te stoppen. Een lid van het Sonderkommando Albrecht uit Leeuwarden werd bij deze overval gedood, evenals de Belgische chauffeur. De Duitse Grundmann wist te ontkomen. De gearresteerde Gunster, die een schotwond in zijn knie had, kon worden bevrijd. De wraak van Kommando Albrecht was meedogenloos. Aan de Woudweg werden twintig gevangenen, zonder enige vorm van proces, neergeschoten. Deze massaexecutie was de grootste die in de provincie Friesland heeft plaatsgevonden.

David Adler werd geboren in Hongarije, op 18 april 1885. Hij was ongehuwd en stateloos. Op 9 december 1944 is hij opgepakt door de bezetter en ingesloten in het Huis van Bewaring in Leeuwarden. Van daaruit is hij naar Dokkum afgevoerd.

Jan van Dijken werd geboren op 25 juni 1903 in Appingedam. De 41-jarige directeur van het Dokkumer postkantoor stond in Dokkum niet bekend als verzetsman, maar is waarschijnlijk door de bezetter verantwoordelijk gesteld voor de clandestiene telefoonaansluiting in de apotheek van de verzetsman dr. Gunster aan de Zijl. Van Dijken werd begraven op de Algemene begraafplaats in Dokkum.

Arnold Frensdorf werd geboren op 23 januari 1882 in Frankfurt am Main. Hij woonde samen met zijn vrouw Gertrud Stein in Amsterdam. Ze werden op 20 januari 1945 opgepakt en overgebracht naar het Huis van Bewaring in Groningen.

Herman van Gelder, geboren op 24 april 1911 in Groningen, was slager van beroep. Hij was woonachtig in Groningen, samen met zijn vrouw Cornelia Bandina Schipper en hun dochters Sara, Suzanna Elisabeth en Rachèl. Herman van Gelder hoorde bij de groep gevangenen die op 20 januari 1945 in Dokkum zijn gefusilleerd. Zijn (niet-Joodse) vrouw en kinderen hebben de oorlog overleefd.

Louwrens Hulshoff werd geboren op 13 juli 1920 in Dokkum. De bankbediende was lid van de Knokploeg in Dokkum en opereerde onder de schuilnaam ‘Keimpe’. Hij hield zich vooral bezig met het verbergen en distribueren van gedropte wapens. Op 17 januari 1945 werd hij bij zijn vader thuis opgepakt als gevolg van andere arrestaties, waarbij een gemartelde gevangene zijn naam had genoemd. Vrienden van Hulshoff probeerden hem tevergeefs te bevrijden. Hij werd begraven op de N.H. begraafplaats in Aalsum.

Ernst Meinsma werd geboren op 4 maart 1889 in Nes. Tijdens de bezetting hield hij in zijn boerderij wapens verborgen, die afkomstig waren van het droppingsterrein bij Aalsum. Op 8 december 1944 deed de Grenzschutz uit Oostmahorn een inval op de boerderij. Er werd een radio gevonden en Meinsma werd gearresteerd. Toen de boer toestemming kreeg zich te verkleden, verstopte hij zich samen met zijn zoon en de verzetsman Klaas van Dijk. Na lang wachten kwam Van Dijk uit de schuilplaats tevoorschijn, maar de bezetter was nog aanwezig. Toen Van Dijk werd opgemerkt, werd hij doodgeschoten. Nadat Meinsma werd gevonden, werd hij overgebracht naar Groningen, waar hij verhoord en gemarteld werd. Meinsma werd begraven op de N.H. begraafplaats in Nes.

Abraham Emanuël Sachs werd geboren op 4 februari 1899 in Winschoten. Daar was hij winkelier. Vanwege het feit dat hij ‘gemengd gehuwd’ was met Annigje de Jong, werd hij na een kort verblijf in Kamp Westerbork weer vrij gelaten. Enige tijd later werd Sachs toch opnieuw gearresteerd, onder valse voorwendselen. Via het Scholtenhuis kwam hij terecht in het Groningse Huis van Bewaring.

Onthulling
Het monument is onthuld in 1965.

Bronnen

• Verzetsmuseum Friesland;
• Tekens aan de weg – Tekens aan de wand van C. Reitsma (Leeuwarden, 1980). ISBN 9033020009;
• Joodse Oorlogsmonumenten in de provincie Friesland van H. Hamburger en J.C. Regtien, met medewerking van Fr. van Echten (Bedum, Uitgeverij Profiel, 2001). ISBN 90 5294 222 6.