Het monument
Vorm en materiaal
Het Koningin Wilhelminaraam in Leeuwarden is een gebrandschilderd glas-in-loodraam.
Het raam verbeeldt de overwinning op de bezetter en de wederopbouw. De compositie is zigzag en begint linksonder met een ruggelings neergestorte adelaar (symbool voor de bezetter) tussen puin en vlammen. Rechts staat een verzetsman, gewapend met een stengun en de Nederlandse vlag. Hij kijkt naar links omhoog, in de richting van een metselaar die met de opbouw van het verwoeste land bezig is. Langs de banen van de Nederlandse vlag gaat de voorstelling naar rechts omhoog en geeft daar een tuin weer waarin een gezin bijeen is, onder de beschutting van de Oranjeboom. De man verzorgt en stut de roos van de Liefde, de vrouw verzorgt de tuin en geeft de blijdschap weer. Daarna gaat de compositie weer naar links, om via een wolk terecht te komen bij een duif, die onder aan het Hugenoten-kruis is vastgehecht. Dit staat niet alleen symbool voor het protestantisme, maar is tevens een weergave van de Heilige Geest (de bezieling). Dit was de kern van de houding van koningin Wilhelmina en van het verzet. Boven in het raam wordt het koninklijke wapen en het wapen van de provincie Friesland weergegeven.
Tekst
De tekst op het gedenkraam luidt:
'MIJN SCHILT EN DE BETROUWEN
SIJT GHIJ O GODT MIJN HEER
OP U SOO WIL ICK BOUWEN
VERLAAT MIJ NIMMER MEER'.
Symboliek
'Uitgaande van de gedachte, dat wijlen koningin Wilhelmina voor het Nederlandse volk gestalte en diep respect verwierf door haar houding tijdens de bezettingsjaren en daarna, stelde ontwerper Dick Osinga het verzet en de opbouw van ons land onder Oranje centraal. Als leidende strofe koos hij dichtregels van Albert Verweij:
'Boven het leed, boven de tijd, verrijst het onvervaard gemoed, dat weet, dat ied're mensheid lijdt, maar draagt zijn leed en doet wat moet'. Deze dichtregels gaven precies de houding van koningin Wilhelmina en van ons volk in de bezetting weer. Onbegrip deden op het laatste moment, vlak vóór plaatsing van het voltooide raam, de tekst veranderen. Zo kwam er de nu figurerende tekst, onderdeel van het Wilhelmus. Deze tekst heeft geen enkele binding met de voorstelling.'
De geschiedenis
Het Koningin Wilhelminaraam herinnert de inwoners van Leeuwarden aan de 'Moeder van het Verzet'.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft de koningin in ballingschap vanuit Londen via Radio Oranje de Nederlandse bevolking vele malen toegesproken. In deze radioredes legde koningin Wilhelmina de nadruk op het herwinnen van de vrijheid. Toen koningin Wilhelmina naar Nederland terugkeerde, was de Tweede Wereldoorlog nog niet afgelopen. Na de bevrijding van Eede werd de grenslijn tussen België en Nederland provisorisch aangegeven door een witte meelstreep. Op de puinhopen van het verwoeste dorp werd de nationale vlag geplaatst. Op 13 maart 1945 stak de vorstin vanuit België bij het Zeeuws-Vlaamse grensdorp Eede de grens over. Koningin Wilhelmina schreef er zelf dit over: 'Zo kwamen wij dan de morgen van de dertiende maart bij Eede aan de Nederlandse grens, die ik te voet overschreed. Na een ontroerende verwelkoming door de aanwezigen ging het Nederland in. Waar ik ook kwam, dezelfde aandoening en geestdrift. Overal bloemen, geschenken en attenties van allerlei aard.' Later bezocht de vorstin Breda en het onder water gelopen Walcheren, waarvan ze zeer onder de indruk bleek: 'Het was een koude, onvergetelijke tocht. Welk een tragische aanblik bood nu het eens zo schilderachtige Walcheren: één groot watervlak zover men kon kijken, met overal verdronken torens en boerderijen, en bomen die geen jong groen meer zouden geven.'
Onthulling
Het monument is onthuld op 6 juni 1963. De Commissaris van de Koningin in Friesland, mr. H.P. Linthorst Homan, heeft het raam die dag officieel overgedragen aan de kerkvoogdij van de hervormde gemeente te Leeuwarden.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument bevindt zich in de Grote of Jacobijnerkerk, gevestigd aan het Jacobijnerkerkhof te Leeuwarden.
Bronnen
- Verzetsmuseum Friesland;
- Tekens aan de weg – Tekens aan de wand van C. Reitsma (Leeuwarden, 1980). ISBN 9033020009;
- Van obelisk tot oorlogsgraf – Kleine monumenten en ornamenten in Zeeland, deel 2 van Jan J.B. Kuipers en Peter Sijnke (Provincie Zeeland, oktober 2002). ISBN: 90-71565-70-x.
