Den Ham, oorlogsmonumenten

Vorm en materiaal
Het monument in de Grotestraat in Den Ham (gemeente Twenterand) is een plaquette van grijze natuursteen. De gedenkplaat is 53 centimeter hoog en 53 centimeter breed.

Het tweede oorlogsmonument in Den Ham is een voetstuk van de natuursteen diabas van 125 cm hoog, met daarop een bronzen sculptuur in de vorm van vlammen van 65 cm hoog. In het vuur zijn de silhouetten van een groep mensen uitgespaard. Op het voetstuk staan de dertien namen van gevallenen op een glasplaat met een gekartelde rand vermeld. De totale hoogte van het monument is 190 cm.

Tekst
De tekst op de plaquette luidt:

‘GETROUW TOT IN DE DOOD
1940 – 1945
VOOR HEN DIE PAL STONDEN’.

De tekst op het tweede monument luidt:

‘UIT RESPECT VOOR HEN DIE VIELEN

MARTEN KAMPHUIS *1917 † 1940
GERRIT ALLE HAVERMAN * 1919 † 1940
GERRIT HENDRIK LAMMERINK * 1906 † 1945
GEERT HEIKENS * 1891 † 1945
HENDRIK DE RUITER * 1906 † 1945
KLAAS DAM * 1924 † 1945
WICHER DAM * 1919 † 1945
HARM TEISMAN * 1924 † 1944
GERRIT WILLEM NIJBOER * 1917 † 1945
DINA SPIERENBURG * 1918 † 1945
WILHELMINA HENDRIKA BARTELS-PASTINK * 1889 †1945
HENDRIKUS HEKMAN * 1905 † 1945
JAN WILLEM WEMEKAMP * 1886 † 1945
LEVIE SCHLOSSER * 1867 † 1943
SIMON SCHLOSSER * 1885 † 1943
JUDIC SCHLOSSER – VAN DAM * 1886 † 1943
MICHEL SCHLOSSER * 1918 † 1943
GOMPERT SCHLOSSER * 1931 † 1943

DEN HAM, 1 MEI 2009’.

Symboliek
De vlammen van het tweede monument staan symbool voor het vuur van het geweld. De silhouetten van personen in de vlammen zijn de mensen die er niet meer zijn. Zij zijn in het vuur van het geweld van de oorlog gestorven.

Ontwerper Kees Huigen lichtte over het monument toe: ‘Het beeld staat als een toorts om de herinnering levend te houden aan hen, die weggenomen zijn door het oorlogsgeweld. Mensen zijn door het vuur gegaan en hebben de hoogste prijs moeten betalen. Het vuur van de oorlog heeft hen weggenomen. De leegte die achterbleef is blijvend.’

Wijziging
Op 4 mei 2009 is er een nieuw monument onthuld vlak naast de de oude gedenksteen in de kerktoren, die al eerder was opgericht voor de gevallenen in Den Ham. Echter stonden de namen van de gevallenen hierop niet vermeld. Met het nieuwe monument worden de namen alsnog genoemd. Volgens het 4 Mei Comité in Den Ham moeten het oude en nieuwe gedenkteken dan ook één geheel vormen. In 2017 is de plaquette aangevuld met vijf namen van Joodse Hammenaren die zijn omgekomen in de Tweede Wereldoorlog.

Digitaal Joods Monument
Het joodse oorlogsslachtoffer dat op dit gedenkteken vermeld staat, is tevens opgenomen in het ‘Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland‘. Hierin vindt u meer informatie over deze persoon met waar mogelijk een korte biografie, familierelaties en adresgegevens.

Onder het kopje ‘Geschiedenis’ op deze pagina kunt u op de persoonsnaam klikken om doorverwezen te worden naar het Digitaal Joods Monument.

De twee monumenten in Den Ham (Twenterand) herinneren aan de achttien gevallenen in de plaats Den Ham.

De namen van de achttien slachtoffers luiden:

Marten Kamphuis (1917-1940), Gerrit Alle Haverman (1919-1940), Gerrit Hendrik Lammerink (1906-1945), Geert Heikens (1891-1945), Hendrik de Ruiter (1906-1945), Klaas Dam (1924-1945), Wicher Dam (1919-1945), Harm Teisman (1924-1944), Gerrit Willem Nijboer (1917-1945), Dina Spierenburg (1918-1945), Wilhelmina Hendrika Bartels-Pastink (1889-1945), Hendrikus Hekman (1905-1945), Jan Willem Wemekamp (1886-1945), Levie Schlosser (1867-1943), Simon Schlosser (1885-1943), Judic Schlosser – van Dam (1886-1943), Michel Schlosser (1918-1943) en Gompert Schlosser (1931-1943).

De achttien namen die op het voetstuk staan zijn van verzetsmensen, burgerslachtoffers en vervolgden. Van de achttien slachtoffers uit Den Ham zijn er twee gesneuveld bij de Duitse invasie in de meidagen van 1940. Vijf namen op het monument zijn plaatselijke verzetslieden die na verraad zijn gearresteerd en zijn overleden in de concentratiekampen Neuengamme en Oraniënburg. Deze verzetslieden waren Gerrit Hendrik Lammerink, Geert Heikens, Hendrik de Ruiter en de broers Klaas en Wicher Dam. De eerste vier werden als eersten gearresteerd en stierven in kamp Neuengamme. Wicher Dam werd later gearresteerd en overleed in kamp Oraniënburg.

Vier mensen stierven als gevolg van de oorlog. Zo werd Wilhelmina Hendrika Barteld-Pastink geraakt door een verdwaalde kogel en had Jan Willem Wemekamp de pech langs Duitsers te fietsen die juist bezig waren een groep gevangenen te fusilleren. Hij werd in zijn buik getrapt en overleed kort daarna in het ziekenhuis van Almelo. Twee vrouwen kwamen tijdens de beschietingen bij de bevrijding van Den Ham om het leven. Drie geallieerde piloten zijn in de omgeving van het dorp gesneuveld en begraven op de Algemene begraafplaats in Den Ham.

De namen van de vijf Joden zijn vanaf 4 mei 2017 vermeld op het monument.

Hun namen luiden:
Levi Schlosser, Simon Schlosser, Judic Schlosser – van Dam, Miechel Schlosser en Gompert Schlosser. Zij werden op woensdag 10 maart 1943 weggevoerd via Westerbork naar Sobibor in Polen, waar ze een paar dagen later vermoord werden.

Oprichting
De oprichting van het tweede monument was de wens van de nabestaanden van de gevallenen in Den Ham. De oude plaquette noemt de namen van de gevallenen niet en dat is met het nieuwe monument alsnog gebeurd. Ook zijn er later namen van joodse slachtoffers toegevoegd.

Onthulling
Het tweede monument is onthuld op 4 mei 2009.

Locatie
De monumenten bevinden zich links van de ingang van de N.H. kerk aan de Grotestraat in Den Ham (Twenterand). De oude gedenksteen is verwerkt in de kerktoren en het nieuwe monument staat op zo’n anderhalve meter afstand van deze plaquette.

Bronnen

• Voormalige gemeente Den Ham;
• Dagblad Tubantia;
• De Weekkrant;
• Kees Huigen;
• De Vereniging Kinderen van verzetsdeelnemers 1940-1945;
• Tubantia. ‘Vijf nieuwe Joodse namen op oorlogsmonument in Den Ham’;
• 4 mei Comité Den Ham.