Het monument
Vorm en materiaal
Het Geuzenmonument in Vlaardingen is een bronzen beeld van een staande mannenfiguur. Het beeld wordt omringd door een cirkelvormig, uit bakstenen opgetrokken muurtje. Op de plek waar de cirkel wordt doorbroken, staan twee bronzen benen opgesteld. Hier begint een oversteekplaats met achttien zwarte strepen die eindigen bij het voormalige politiebureau, waar de Geuzen na hun gevangenneming werden vastgehouden.
Tekst
De tekst op de muur is ontleend aan de illegale berichten van de verzetsgroep:
'VERZET TEGEN DE VIJAND
GESCHIEDT STEEDS OP DEN JUISTEN TIJD
GEUZENVERZET, MEI 1940 – MEI 1945.'
Symboliek
Het monument verbeeldt de fusillade van achttien verzetslieden. De mannenfiguur beeldt vastberadenheid, maar ook twijfel en onzekerheid uit. Het beeld is een lopende figuur, die doordrongen is van zijn opdracht om de boodschap verder te dragen naar de toekomst. Hij mag niet stilstaan. Eén hand heft hij waarschuwend en bezwerend omhoog, met de andere beschermt hij beurtelings het eigen kwetsbare lichaam, dan weer stelt hij zich met zijn vuist in verweer tegen de vijand. De bronzen benen staan symbool voor de liquidatie, het abrupt beëindigde leven. De achttien zwarte (in plaats van witte) strepen van de oversteekplaats staan voor het aantal ter dood veroordeelden.
De geschiedenis
Het Geuzenmonument herinnert de inwoners van Vlaardingen aan de verzetsactiviteiten van de verzetsgroep 'De Geuzen'.
Toen Nederland nog maar nauwelijks bezet was, zette Bernard IJzerdraat zijn woede over de inval op papier. Geuzenactie Bericht no. 1, luidde de titel. Hij riep in dit bericht op tot verzet en betoogde dat men een voorbeeld moest nemen aan de Geuzen uit de 80-jarige oorlog. IJzerdraat schreef de tekst vele malen over en verspreidde het geschrift onder de bevolking. Tevens zocht hij contact met gelijkgestemden, met wie hij de verzetsgroep 'De Geuzen' oprichtte. De leden kwamen voor een groot deel uit de plaatselijke wandelvereniging 'Flardinga'. Zij kwamen voornamelijk uit de drie Waterwegsteden Schiedam, Vlaardingen en Maassluis. Allerlei Duitse verdedigingswerken werden door hen in kaart gebracht en aan Londen doorgegeven. Ze verzamelden wapens, maakten primitieve springstoffen en zochten ontsnappingswegen naar Engeland.
Te weinig ervaring met ondergrondse strijdmethoden maakte echter een snel en gewelddadig einde aan hun verzetsactiviteiten. Achttien Geuzen werd eind 1940 door de bezetter opgepakt toen zij op een scheepswerf in Rotterdam bezig waren met het saboteren van een duikboot. De verzetsmensen werden door de Gestapo (de gevreesde Duitse geheime politie) onderworpen aan een zwaar verhoor, maar geen van hen liet iets los. Op dinsdag 4 maart 1941 werd de groep door een Duitse rechtbank in Den Haag ter dood veroordeeld. De straf van drie van hen werd nog veranderd in levenslange tuchthuisstraf, omdat ze nog geen 20 jaar waren.
De overige vijftien werden op 13 maart 1941 samen met drie leiders van de Februaristaking in Amsterdam in een gesloten legerwagen van de strafgevangenis in Scheveningen naar de Waalsdorpervlakte bij Den Haag gebracht. Op het licht beboste terrein werden de achttien mannen op rij gezet en door een peloton van Duitse soldaten doodgeschoten.
De namen van de gefusilleerde Geuzen luiden:
W. van den Berg (1893), G. den Boon (1919), R.B. van der Borden (1908),
N.A. van der Burg (1904), J. van den Ende (1918), A.J. de Haas (1903),
B. IJzerdraat (1891), L. Keesmaat (1911), J. Kijne (1895), A. Kop, D.
Kouwenhoven (1916), L. Langstraat ( 1909), F. Rietveld (1904), J.J.
Smit (1910) en H. Wielenga (1904).
Vele andere leden van de verzetsgroep verdwenen in concentratiekampen om nooit meer terug te keren.
De dichter-schrijver Jan Campert heeft naar aanleiding van de terdoodveroordeling van de verzetsmensen Het Lied der Achttien Doden geschreven. Zijn gedicht wekte indertijd grote ontroering op in Nederland.
Het Lied der Achttien Doden
'Een cel is maar twee meter lang
En nauw twee meter breed,
Wel kleiner is het stuk grond
Dat ik nu nog niet weet,
Maar waar ik naamloos rusten zal,
Mijn makkers bovendien,
Wij waren achttien in getal,
Geen zal de avond zien.
O lieflijkheid van lucht en land
Van Hollands vrije kust,
Eens door den vijand overmand
Vond ik geen uur meer rust.
Wat kan een man, oprecht en trouw,
Nog doen in zulk een tijd?
Hij kust zijn vrouw, hij kust zijn kind
En strijdt den ijd'len strijd.
Ik wist de taak, die ik begon,
Een taak van moeiten zwaar,
Maar 't hart, dat het niet laten kon,
Schuwt nimmer het gevaar.
Het weet hoe eenmaal in dit land
De vrijheid werd geëerd,
Voordat een vloek'bre schennershand
Het anders heeft begeerd.
Voordat, die eden breekt en bralt
Het misselijk stuk bestond,
En Hollands landen binnenvalt
En brandschat zijnen grond;
Voordat, die aanspraak maakt op eer
En zulk Germaans gerief,
Ons volk dwong onder zijn beheer
En plundert als een dief.
De Rattenvanger van Berlijn
Pijpt nu zijn melodie;
Zowaar als ik straks dood zal zijn,
De liefste niet meer zie.
En niet meer breken zal het brood
Noch slapen mag met haar,
Verwerpt al wat hij biedt of bood,
Die sluwe vogelaar!
Gedenkt, die deze woorden leest
Mijn makkers in den nood,
En die hun nastaan 't allermeest,
In hunnen rampspoed groot,
Gelijk ook wij hebben gedacht,
Aan eigen land en volk,
Er komt een dag na elke nacht,
Voorbij trekt ied're wolk.
Ik zie hoe 't eerste morgenlicht
Door 't hoge venster draalt,
Mijn God, maak mij het sterven licht,
En zo ik heb gefaald,
Gelijk een elk wel falen kan,
Schenk mij dan Uw gena,
Opdat ik heen ga als een man
Als 'k voor de lopen sta….
Oprichting
In 1980 werd de Stichting Geuzenverzet 1940-1945 opgericht. Deze stichting nam niet alleen het initiatief tot de oprichting van het monument, maar stelde ook de Geuzenpenning in, die jaarlijks op 13 maart wordt uitgereikt. Met deze onderscheiding worden mensen en instellingen geëerd die strijden tegen alle vormen van dictatuur, discriminatie en racisme in de samenleving. In 2004 reikte Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Máxima de Geuzenpenning uit aan de moeder van de Colombiaanse politica Ingrid Betancourt, Yolanda Pulecio. Betancourt kon zelf niet de penning in ontvangst nemen, omdat zij al sinds 2002 gevangen wordt gehouden door rebellen van de guerrillabeweging FARC. Eerder werden onder anderen onderscheiden de voormalig Duitse bondspresident Richard von Weizsäcker, de Anne Frank Stichting, de Roemeense bisschop Lászlo Tökes, de president van de Tsjechische Republiek Vázlav Hável, in 2002 Asma Jahangir, de Pakistaanse advocate en pleitbezorgster voor de rechten van de vrouw, en in 2003 de internationale kinderrechtenorganisatie Defence for Children International .
Onthulling
Het monument is onthuld op 12 maart 1983 door Hare Majesteit Koningin Beatrix.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument is geplaatst op de Markt tussen de Grote Kerk en het stadhuis te Vlaardingen.
Bronnen
- Gemeente Vlaardingen;
- Brochure Herinneringen in steen – Een tocht langs de oorlogsmonumenten in Wierden van Gerrit van Loevezijn (Wierden, maart 1995);
- Comité Herdenking Februaristaking 1941.
Voor meer informatie:
- Het Geuzenmonument op de Markt te Vlaardingen van de stichting 'Het Geuzenmonument' i.s.m. de gemeente Vlaardingen (1984);
- Beeldenroute Vlaardingen van H.A. Horsten en M.A. Struijs (stichting de Vrije Academie/V.V.V. Vlaardingen, 1992);
- Van monument tot monument: fietstocht in en rond Vlaardingen, op zoek naar de geschiedenis van Vlaardingen in de WOII (stichting Nationale Gedenkdagen Vlaardingen, 1998).
