Nieuwegein, ‘Monument voor Jutphase Oorlogsslachtoffers’

Vorm en materiaal
Het ‘Monument voor Jutphase Oorlogsslachtoffers’ in Nieuwegein is een beeld van een vrouwenfiguur met sjerp. In haar linkerhand heeft ze een boek, terwijl op de andere opgeheven rechterhand een duif is neergestreken. Het beeld is geplaatst op een rechthoekig voetstuk met inscriptie. Aan weerszijden van het voetstuk bevindt zich een reliëf van drie vrouwenfiguren. Het geheel is uitgevoerd in Franse kalksteen. Het monument is 2 meter hoog en bijna 4 meter breed.

Tekst
In het middengedeelte van het monument zijn de jaren 1940-1945 en de namen van tien Jutphase oorlogsslachtoffers gegraveerd.

Symboliek
Het boek dat de vrouwenfiguur bij zich draagt is een teken van recht en rechtvaardigheid. De duif staat symbool voor de vrede. Sinds Noach een duif liet uitvliegen om te verkennen of de wereld, na de grote vloed, weer bewoonbaar was, is de duif een symbool geworden voor goede tijdingen. Met goede tijdingen wordt meestal het begin van de vrede bedoeld. Op de zijkanten van de sokkel zijn steeds drie vrouwenfiguren te zien. Aan de rechterkant zijn ze eerder statisch, ondanks de wuivende rokken. Het haar en de voeten bewegen zich niet en de grote ring in hun handen spreekt boekdelen. Dit symbool voor de zware oorlogsjaren weegt zwaar, getuige ook de hangende schouders. Aan de linkerkant drie eerder vrolijke figuren, wuivende rokken en haren, voeten in de lucht en uitgestrekte armen die op elkaars schouders rusten. Deze dansende vrouwen staan symbool voor vrede en vrijheid.

Restauratie
Het monument is in 2002-2003 volledig gerestaureerd.

Wijziging
In 1960 is een zwarte gedenkplaat op het monument bevestigd, omdat de originele tekst door erosie van de kalksteen onleesbaar was geworden. In 2007 trokken vandalen het hele beeld van zijn sokkel. Daarbij braken de arm met duif van het beeld af. Kort voor dodenherdenking kon dit worden hersteld. In 2009 is opnieuw een arm van het beeld gerukt.

Het ‘Monument voor Jutphase Oorlogsslachtoffers’ in Nieuwegein is opgericht ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en aan de tien omgekomen inwoners van het dorp Jutphaas in het bijzonder. Tegelijkertijd is het een oproep voor vrede en een afwijzing van oorlog, geweld en onrecht in het algemeen.

Op 20 september 1944 werd nabij Plettenburg en Bongenaar een geallieerd vliegtuig neergehaald. De Poolse RAF-piloot en ‘Warrant Officer’ Tadeusz Jankowski (geboren op 21 januari 1919 in Starozreby, Polen) en de 8-jarige Jopie Hoveling (geboren in Jutphaas) kwamen hierbij om het leven. De Jutphase soldaat Bertus L.C. Kerkhof (geboren op 11 oktober 1919 in Jutphaas) sneuvelde in de meidagen van 1940 in Zutphen tijdens het verdedigen van de IJssellinie. Hij overleed op 11 mei 1940 in Zutphen. Johan J.H. van Ee (geboren op 15 oktober 1906 in Woerden) werd naar Neuengamme gedeporteerd, waar hij op 27 november 1944 overleed. Thijmen R.J. van Genderen (geboren op 14 oktober 1920 in Jutphaas) was matroos aan boord van het koopvaardijschip S.S. Sembilan. Hij kwam om het leven op 17 april 1943 toen het schip werd getorpedeerd in de Indische Oceaan. Vijf inwoners van Juphaas werden het slachtoffer van een schietincident op 7 mei 1945 (twee dagen na het einde van de vijandelijkheden) te weten: verzetsman Theo Hanselaar (geboren op 6 november 1918 in Monster), verzetsman Aart Kros (geboren op 10 augustus 1916 in Dordrecht), Jan Streefkerk (geboren op 19 mei 1917 in Ridderkerk), Frans A. Luiten (geboren op 30 juni 1909 in Waddinxveen) en Willem Spies (geboren op 28 juni 1907 in Utrecht). Dit naar aanleiding van een incident waarbij een dronken Duitse soldaat die met zijn wapen op de bevolking dreigde te schieten, werd neergeschoten door een verzetsman.

De soldaat L.C. Kerkhof ligt begraven op het ereveld te Loenen. Daarheen is hij overgebracht vanaf het RK Kerkhof te Jutphaas. De Poolse vlieger is eveneens overgebracht vanaf het RK Kerkhof naar het Poolse ereveld bij Breda. Voor de 8-jarige Jopie Hoveling is in 2004 een nieuw grafmonument opgericht op het RK Kerkhof.

Op het monument zijn niet alle slachtoffers vermeld die in de oorlogsjaren in het dorp Jutphaas zijn gevallen. En ook de slachtoffers van de (toen Jutphase) wijk Hoograven zijn niet vermeld. Over die laatste groep is niet alles bekend, al heeft de gemeente daarnaar sinds enkele jaren wel onderzoek laten verrichten.

Onthulling
Het monument is onthuld in 1949 door de commissaris van de Koningin in Utrecht, mr. M.A. Reinalda. Het gedenkteken is het oudste beeld in de gemeente Nieuwegein.

Locatie
Het monument is geplaatst op de hoek Nedereindseweg/Stormerdijkstraat te Nieuwegein.

Bronnen

• Gemeente Nieuwegein;
• De heer Piet Daalhuizen van de Historische Kring Nieuwegein;
• Beelden Buiten, kunstroutes door Nieuwegein.