Stadskanaal, ‘Generaal-Maczek-monument’

Vorm en materiaal
Het 'Generaal-Maczek-monument' in Stadskanaal is een roestvrijstalen beeld. In de bestrating is het embleem van de 1e Poolse Pantserdivisie (een helm met wapperende verentooi) verwerkt. Daarnaast zijn in een roestvrijstalen bakje twee vakjes ingelast. In het ene vakje zit aarde uit de geboorteplaats van generaal Maczek en in het andere aarde van de Militaire begraafplaats Ginneken in Breda, waar veel Poolse soldaten begraven liggen. Het gedenkteken is 5 meter 85 hoog, 3 meter 50 breed en 4 meter diep.

Tekst
De tekst op het monument luidt:

'VOOR UW EN ONZE VRIJHEID

ONDER LEIDING VAN
GENERAAL STANISLAW MACZEK
BEVRIJDDE HET BATALJON
STRELCOW PODHALANSKISCH
VAN DE 1e POOLSE PANTSERDIVISIE
STADSKANAAL OP 12 APRIL 1945'.

Op het gedenkteken staat ook een Poolse versie van deze tekst.

Symboliek
Ontwerpster Karin Hardonk heeft het beeld als volgt omschreven: 'De omhooglopende vlakken in het embleem symboliseren voor mij de metalen rupsbanden van een tank. Deze vlakken zijn los van elkaar op de tekening en die worden door mij gekoppeld aan een kromme lijn. Deze lijn vind je terug in het embleem, maar je kunt de lijn ook terugvinden in de lijn die de 1e Poolse Pantserdivisie heeft genomen door Nederland. Namelijk dat ze in Breda zijn begonnen en van daaruit naar het Noorden zijn getrokken. Deze korte kromming die eindigt in een langer recht stuk heb ik verwerkt binnen het kunstwerk. Deze nu gekoppelde roestvrijstalen fragmenten vormen een 'vlag' van vrijheid voor Stadskanaal, die boven de bestrating hangt. De keuze van roestvrij staal is bewust gemaakt om de toekomst te verwoorden. Gezien het een duurzaam, modern materiaal is, hoop ik dat de mensen zich bewust blijven van de door anderen bevochten vrijheid.'

Het 'Generaal-Maczek-monument' herinnert de inwoners van Stadskanaal aan de bevrijding van hun stad op 12 april 1945 door het Poolse bataljon 'Strelcow Podhalanskisch', onder leiding van generaal S.W. Maczek.

Begin april 1945 naderden de geallieerden in hoog tempo de provincie Groningen. De bevrijding van de provincie voltrok zich in drie regio's: de grensstreek tussen Musselkanaal en de Dollard, de stad Groningen en het 'bruggenhoofd Delfzijl'. Leden van het plaatselijk verzet waren er in geslaagd 'De IJzeren Klap' te behoeden voor vernieling door Duitse genisten. Dit was de enige brug over het Stadskanaal in de wijde omgeving die nog intact was. Een verkenningseenheid van de Eerste Poolse Pantserdivisie maakte van deze kans dankbaar gebruik en overschreed op 11 april 1945 bij Musselkanaal de provinciegrens. Nog dezelfde dag trok een Poolse patrouille direct verder naar Stadskanaal en Mussel. Langzaam oprukkend en op strategische punten een kanon met bemanning achterlatend, bereikten de Polen die dag villa 'Ter Marse' en de naastgelegen watertoren. Daar gingen zij in stelling en brachten de nacht door. De volgende dag (12 april) werd de rest van Stadskanaal bevrijd.

Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 1994 door burgemeester Rebel en de heer F. Morawski.

Bronnen

• Gemeente Stadskanaal;
• Sporen van strijd in de provincie Groningen, Franz Lenselink (Groningen, Commissie 'Sporen van strijd', i.o.v. het Gemeentelijk 5 Mei Comité Groningen, april 2000). In dit boekje staat een autoroute beschreven, die voert langs sporen van de strijd in april en mei 1945. De oplage bestaat uit 2.000 exemplaren.