Meijel, oorlogs- en vredesmonument

Vorm en materiaal
Het oorlogs- en vredesmonument in Meijel is een bronzen beeld van Jacob en de aartsengel. Het beeld is geplaatst op een zuilvormig voetstuk van baksteen en zwartglanzende hardsteen. Op het voetstuk zijn twee natuurstenen plaquettes bevestigd. Het middenstuk van de zuil is opgevuld met baksteen met daarin twee reliëfs van gebakken klei. Het bovenste reliëf beeldt de evacuatie van de Meijelse bevolking uit en het onderste het afscheid van een soldaat (een Indiëganger) van zijn vrouw en kinderen.

De ondergrond van het monument bestaat uit een plattegrond van de gemeente Meijel. Deze basis is gemaakt van maaskeien en beton. Verder liggen bij het beeld brokstukken van de in de oorlog verwoeste kerk van Meijel. Het gedenkteken is 3 meter 50 hoog, 90 centimeter breed en 90 centimeter diep. Het beeld is 1 meter hoog. De zuil is 2 meter 50 hoog.

Teksten
De tekst op de linkerplaat luidt:

‘ALS WIJ STREVEN NAAR VREDE
STAAN WIJ IN DE BESTE TRADITIE VAN DE MENSHEID’.

De tekst op de rechterplaat luidt:

‘WIJ GEDENKEN AL HET OORLOGSLEED VAN 1940’.

Symboliek
Met het gedenkteken wordt uitdrukking gegeven aan oorlog en vrede. Maar het monument verwijst niet alleen naar de gebeurtenissen in het verleden, ook gaat een duidelijke waarschuwing uit naar de toekomst. Het bijbelse thema van het gevecht van Jacob met de aartsengel staat volgens kunstenaar Wim Rijvers symbool voor het blijvende gevecht om vrede: ‘Willen we de vrede behouden, dan moeten we een gevecht voeren en de actualiteit is nu zelfs zo dat er geen wereld meer zal zijn als we het gevecht om de vrede verliezen.’

Het oorlogs- en vredesmonument herinnert de inwoners van Meijel aan de strijd die is geleverd in de Tweede Wereldoorlog en aan het herwinnen van vrijheid. Vrede is een kostbaar goed dat gekoesterd moet worden.

Na een voorspoedige opmars door Noord-Frankrijk en België waren de Amerikanen van de 30ste infanterie ‘Old Hickory’ erin geslaagd het grootste deel van Zuid-Limburg te bevrijden. Vervolgens wilden de geallieerden op 17 september 1944 met een groot offensief (operatie ‘Market Garden’) vanuit België een bruggenhoofd over de grote rivieren in Nederland veroveren, door met luchtlandingstroepen in een bliksemsnelle aanval bruggen in Noord-Brabant en Gelderland veilig te stellen. Vanuit België moesten grondtroepen over de veroverde bruggen naar het IJsselmeer optrekken.

Er werden drie complete divisies gedropt: de 101ste US Airborne Divisie bij Eindhoven en Veghel, de 82ste US Airborne Divisie bij Grave en Groesbeek en de 1ste Britse Airborne Divisie bij Arnhem en Oosterbeek. Bij de Amerikanen verliep alles vrij goed. De bruggen over de Maas en het Maas-Waalkanaal bij Heumen en de meeste bruggen nabij Eindboven vielen in hun handen en na harde strijd ook de Waalbrug bij Nijmegen. Maar de Rijnbrug bij Arnhem bleek een brug te ver. De Britse para’s werden verrast door Duitse pantsertroepen en moesten zich onder zware verliezen terugtrekken in de Betuwe.

Op 19 september stagneerde ook de Amerikaanse opmars in Zuid-Limburg, enkele kilometers ten noorden van Sittard. De bezetter was erin geslaagd in stelling te gaan bij twee door de geallieerde opmars ontstane bruggenhoofden: een stelling bevond zich op de westelijke Maasoever in Noord- en Midden-Limburg en de andere omvatte het gebied tussen Roermond en Susteren, begrensd door de Roer en de Maas (de ‘Roerdriehoek’). De frontlinie liep nu dwars door Limburg. In de daaropvolgende maanden ontstond in dit gebied een zware en bloedige strijd, waaronder ook de burgerbevolking zwaar te lijden had.

Meijel heeft een langdurig en moeizaam bevrijdingsproces moeten doormaken, dat zich gedurende de maanden september-oktober 1944 wekenlang voortsleepte. In de publicatie Limburgse monumenten vertellen staan fragmenten uit dagboeken van enkele inwoners van Meijel over deze periode:

’26 september 1944: In de voor- en namiddag wordt het dorp weer beschoten. Om 14.00 uur hebben wij de eerste Tommies in ons huis begroet.

2 oktober 1944: Na een kalme nacht om ongeveer halfacht opgeschrikt door een donderende knal. De Duitsers hebben met een pantservuist een huis opgeblazen, waar de dag tevoren Engelse tanks hebben gestaan. De ondergrondse heeft zojuist een 12-tal NSB’ers opgehaald. Ze zijn nog geen vijf minuten weg of er verschijnt een Duitse patrouille van 19 man. Engelsen komen eraan en openen het vuur. Stukken krijgen steun van tanks en artillerie en de Duitsers vluchten weg richting kanaal. Als ze daar zijn gearriveerd begint de Duitse artillerie Meijel weer te beschieten.
3 oktober 1944: Alles stil tot in de middag. Om 12.40 uur hamert de Engelse artillerie enkele honderden granaten naar de Noordervaart en de Peelkanalen. Van tien over drie tot plus minus zeven uur Duitse granaten op Meijel. Vele van de Meijelse burgers vertrekken naar een veilig evacuatieoord. De BBC-radio meldt ‘zo juist om zeven uur is Meijel door een geallieerde tankdivisie bevrijd.’

14 oktober 1944: Vannacht zware gevechten in Meijel. Doden en gewonden. Voltreffers bij Sanders, Th. Melssen en Kupers en in de Molenstraat. Nog zijn er Duitsers in de Hoek. De Hof moet ontruimen voor de Amerikanen.

9 november 1944: Hedenmorgen komen verse Engelse troepen en beginnen een nieuwe aanval op Meijel. Evacuatie naar Roggel. Engelsen ondervinden hevige tegenstand maar vorderen tot op 1 km van Meijel.

12 november 1944: De Engelsen dringen verder in Meijel door. Het dorp blijkt totaal verlaten. 41 inwoners van Meijel verloren het leven door granaten en landmijnen.’

Oprichting
De oprichting van het gedenkteken was een initiatief van oud-Indiëstrijders en de Heemkundevereniging Medelo.

Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 1983 door Jan Verheyen, de eerstgeboren Meijelnaar na de Tweede Wereldoorlog.

Locatie
Het monument is geplaatst aan het Groene Hart, ten westen van de Schoolstraat te Meijel.

Bronnen

• Gemeente Meijel;
• Limburgse monumenten vertellen 1940-1945 van H.J. Mans en A.P.M. Cammaert. (Maastricht, Stichting Historische Reeks Maastricht, 1994). ISBN 90 70356 67 8.