Dongjum, oorlogsmonument

Vorm en materiaal
Het oorlogsmonument in Dongjum (gemeente Franekeradeel) is een gedenksteen van natuursteen. De gedenksteen is 1 meter 25 hoog, 75 centimeter breed en 10 centimeter diep.

Tekst
De tekst op de gedenksteen luidt:

‘HJIR BINNE FALLEN
YN ‘E STRIID TSJIN
ÛNRJOCHT EN GEWELT
OP 8 MAERT 1945

P.A. GLASTRA VAN LOON
G.C. TINKELENBERG
J. HIJLKEMA
B. V.D. PAL
H. ROTH’.

Het oorlogsmonument in Dongjum (gemeente Franekeradeel) is opgericht ter nagedachtenis aan vijf medeburgers die hier op 8 maart 1945 door de bezetter zijn gefusilleerd.

De namen van de vijf slachtoffers luiden: P.A. Glastra van Loon, J. Hijlkema, B. van der Pal, H. Röth en G.C. Tinkelenberg.

De fusillade was een represaillemaatregel voor de aanslag op Grietje Sinnema, de tolk en secretaresse van de staf van de ‘Abteilung für Ernährung und Landwirtschaft’ te Franeker. Deze 19-jarige boerendochter uit Ried regelde voor deze instantie de paardenvorderingen en hooileveringen ten behoeve van de Duitse Wehrmacht. Het fanatisme waarmee Sinnema te werk ging, leidde er uiteindelijk toe dat de boeren hun beklag deden bij Folkert de Jong, districtsoperatieleider van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (NBS) in Franeker. Door de paardenvorderingen kon het bouwland voor de komende oogst niet bewerkt worden. Verzetsman De Jong schaduwde Sinnema twee weken lang om er zeker van te zijn dat een eventuele liquidatie verantwoord was. Op 3 maart 1945 werd de aanslag gepleegd door twee leden van de NBS. Grietje Sinnema werd echter niet dodelijk getroffen. Zij werd naar het Duitse lazaret in Leeuwarden gebracht, waar operatief ingegrepen werd. De baas van Sinnema drong aan op vergelding. Hierop werden vijf mannen uit de gevangenis gehaald en op de plaats van de aanslag doodgeschoten. De ontzielde lichamen moesten 24 uur onder politiebewaking blijven liggen, als afschrikwekkend voorbeeld voor de dorpsbewoners. De volgende dag werden de slachtoffers begraven en na de bevrijding volgde de herbegrafenis in eigen dorp. Grietje Sinnema keerde op 12 april terug in haar dorp, waar ze vijf dagen later werd gearresteerd (Friesland was immers al bevrijd).

Pieter Anne Glastra van Loon werd geboren op 29 januari 1913 in Rinsumageest. Hij was onderwijzer aan de Scharnegoutumer school voor Christelijk Volksonderwijs. Tijdens de bezettingsjaren sloot hij zich aan bij de Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers in de gemeente Wymbritseradeel en heeft hij samen met andere verzetsmensen een overval gepleegd op het gemeentehuis van Baarderadeel in Mantgum. Uiteindelijk moest hij onderduiken op de boerderij van de familie Bouma aan de Leeuwarderstraatweg in Scharnegoutum, waar de Sicherheitspolizei op 8 februari 1945 een inval heeft gedaan. Op het erf werden wapens en explosieven gevonden. De boer, zijn twee zonen en een onderduiker werden gearresteerd, maar Glastra van Loon en zijn maat Heinrich Röth wisten zich te verstoppen in een holle ruimte boven een kast. Toen zij vier dagen later uit hun schuilplaats kwamen, werden ze gearresteerd.

Jacob Hijlkema werd geboren op 22 november 1900 in Grouw. In 1940 was hij adjunct-directeur van de N.V. Halbertsma’s fabrieken. Als verzetsman werd hij in 1944 gemeente-commandant van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten. Op zaterdag 3 maart 1945 werd hij gearresteerd door de Grüne Polizei wegens wapenbezit. Met nog vijf andere verzetsmensen uit de gemeente Idaarderadeel werd Hijlkema overgebracht naar het Burmaniahuis in Leeuwarden. Hij werd begraven op de Algemene begraafplaats in Grouw.

Bauke van der Pal werd geboren op 4 augustus 1918 in Joure. In 1942 sloot hij zich aan bij de verzetsbeweging in Grouw. Hij deed koeriersdiensten en organiseerde wapentransporten. Op 3 maart 1945 werd hij gearresteerd en tegelijkertijd met Jacob Hijlkema overgebracht naar de gevangenis in Leeuwarden. Van der Pal werd begraven op de Algemene begraafplaats in Grouw.

Heinrich Röth werd geboren op 12 mei 1913 in Ratingen (Duitsland). De textieltechniker woonde in Enschede toen hij een oproep kreeg om in dienst te treden bij de Duitse Wehrmacht. Maar Röth was een fel tegenstander de nationaal-socialisten en dook onder bij de veehouder Hessel Bouma in Scharnegoutum, waar ook Glastra van Loon onderdak had gevonden. Hier werden zij op 8 februari 1945 gearresteerd.

George Christiaan Tinkelenberg werd geboren op 31 augustus 1901 in Hoorn. Hij was onderwijzer in Zierikzee en werd hoofd van de Openbare school in Sijbrandaburen. Als oud-officier van het Nederlands leger werd hem gevraagd de leiding op zich te nemen van het 9e district van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten. Hij verrichte zijn verzetswerk onder de schuilnaam ‘Schuman’. Op 8 februari 1945 hield de Grüne Polizei een razzia in de Legeäen, de streek tussen Sneek en Rauwerd. Tinkelenberg werd samen met vijf andere mannen gearresteerd en overgebracht naar de Heerenveense gevangenis Crackstate. Tinkelenberg werd begraven op de N.H. begraafplaats in Sijbrandaburen.

Oprichting
De oprichting van het gedenkteken was een initiatief van vrienden van Pieter Ane Glastra van Loon, onder leiding van de heer J. van der Molen (oud-hoofd van de school voor Christelijke Volksonderwijs in Scharnegoutum).

Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 1965.

Locatie
Het monument is geplaatst langs de weg tussen Dongjum en Boer (gemeente Franekeradeel).

Bronnen

• gemeente Franekeradeel;
• Verzetsmuseum Friesland;
• Tekens aan de weg – Tekens aan de wand van C. Reitsma (Leeuwarden, 1980). ISBN 9033020009.