Het monument
Vorm en materiaal
Het ‘Monument voor Poolse Militairen’ in Winschoten (gemeente Oldambt) is een plaquette van acryl.
Tekst
De tekst op de plaquette is zowel in het Pools als in het Nederlands:
‘TIEN, IN ONZE REGIO TIJDENS ZWARE GEVECHTEN
GESNEUVELDE, POOLSE MILITAIREN
HEBBEN EEN TIJDELIJKE RUSTPLAATS GEVONDEN
OP DEZE KATHOLIEKE BEGRAAFPLAATS.
ZIJ ZIJN IN 1959 OVERGEBRACHT
NAAR HUN EREBEGRAAFPLAATS TE BREDA’.
Op de plaquette zijn tevens de namen, geboortedata, onderdelen en sterfdata van tien Poolse militairen aangebracht:
‘GAJDZIK, LEON PS. WIRECKI 22-04-22 1. P.A. PPANC 19-04-45 NIEUWOLDA
GALINSKI, LEON 11-04-02 2.P.PANC. 21-04-45 BELLINGWOLDE/RHEDE
GRUTZA, AUGUSTYN PS. GORNY 16-04-26 10.P.DRAG 20-04-45 OOSTWOLD
MALKOWSKI, TEOFIL 20-06-22 10.P.DRAG. 20-04-45 NIEUW BEERTA
ORZELEK, CZESLAW 12-12-16 10.P.DRAG. 20-04-45 NIEUW BEERTA
PIKSA, ERWIN PS. SKOWRONEK 22-08-26 11.GENIE CIE. 18-04-45 BEERTA
PRYSZCZ, KAROL PS. SKOWRONEK 19-01-13 1.P.A.PPANC. 20-04-45 SIDDEBUREN
ULCZAK, JOZEF PS. KOLAZYFISKI 30-03-24 11.GENIE CIE. 17-04-45 DRIEBORG
WISNIEWSKI, JANUSZ 14-04-12 1.P.A.PPANC. 20-04-45 SIDDEBUREN
ZALCER, KAZIMIERZ 24-10-18 1.P.A.PPANC. 20-04-45 SIDDEBUREN’.
De geschiedenis
Het ‘Monument voor Poolse Militairen’ herinnert de inwoners van Winschoten (gemeente Oldambt) aan tien Poolse militairen van de Eerste Poolse Pantserdivisie die hier tijdens de bevrijdingsgevechten van 1945 zijn gesneuveld.
De namen van de tien gesneuvelde Poolse militairen luiden:
Leon Gajdzik, Leon Galinski, Augustyn Grutza, Teofil Malkowski, Czeslaw Orzelek, Erwin Piksa, Karol Pryszcz, Jozef Ulczak, Janusz Wisniewski en Kazimierz Zalcer.
Begin april 1945 naderden de geallieerden in hoog tempo de provincie Groningen. De bevrijding van de provincie voltrok zich in drie regio’s: de grensstreek tussen Musselkanaal en de Dollard, de stad Groningen en het ‘bruggenhoofd Delfzijl’. Een verkenningseenheid van de Eerste Poolse Pantserdivisie, onder leiding van generaal S.W. Maczek, overschreed op 11 april bij Musselkanaal de provinciegrens. Na de bevrijding van Stadskanaal, Onstwedde en Tange-Alteveer rukte de Poolse voorhoede verder noordwaarts op. In de ochtend van 13 april bereikten ze Wedde en Blijham. Onder Duits mitrailleurvuur stormden twee lichte tanks schietend door Blijham in de richting van Winschoten. Maar bij de Winschoter Hoogebrug (over de Pekel A) werden de tanks onder vuur genomen door Duits veldgeschut. De tanks maakten rechtsomkeert.
Een meisje dat bij de brug woonde, herinnerde zich: ‘We overleggen, wat ons te doen staat en besluiten om het huis te verlaten en in het veld dekking te zoeken. Vader had altijd gezegd: ‘Als er iets gebeurt dan moeten we weg in de richting Winschoterzijl.’ Mijn 15-jarige zusje Martha neemt de fotoboeken onder de arm en rent spontaan met de hond de weg over, maar juist in de tegenovergestelde richting, waarover vader altijd gesproken heeft. Wij nemen de kruiwagen, die gevuld met noodvoorzieningen al langer klaar stond en volgen haar. Samen met ons gaan ook de buren Drent en de weduwe Kunst met haar pleegdochter. We vinden een schuilplaats achter de in het veld staande schaapskooi en nemen plaats in de slootwal achter de dam daar. Tegen enen voegt het oudere echtpaar Pathuis zich ook nog bij ons. Het wordt nu met elf personen wel heel erg vol en daardoor kunnen Martha en ik niet meer goed achter de dam en binnen de slootwal dekking vinden.’
Na het treffen bij de Hoogebrug voerden beide partijen versterkingen aan. Een luchtaanval van de Belgische Special Air Service onder leiding van kolonel Blondeel op 14 april, die gevolgd werd door een snelle actie van Belgische commando’s, leverde geen resultaat op. De brug kon niet worden veroverd. ‘s Avonds trok de bezetter zich echter stilletjes uit Winschoten terug, terwijl ze bij de Hoogebrug landmijnen achterlieten. De aan de Eerste Poolse Pantserdivisie toegevoegde Belgische troepen trokken de volgende dag over de brug Winschoten binnen en vanuit Oude Pekela en Heiligerlee naderden de Polen. De bevrijding van Winschoten voltrok zich op 15 april zonder verdere strijd.
Onthulling
Het monument is op 4 mei 2000 onthuld door de Poolse oorlogsveteraan Dominic Podgorski en pastoor Peter Wellen uit Winschoten.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
De gedenkplaat is bevestigd op het toegangshek van de R.K. begraafplaats, gelegen aan de Pekelderstraat in Winschoten (gemeente Oldambt).
Bronnen
- Gemeente Winschoten;
- Sporen van strijd in de provincie Groningen van Franz Lenselink (Groningen, Commissie ‘Sporen van strijd’, i.o.v. het Gemeentelijk 5 Mei Comité Groningen, april 2000). In dit boekje staat een autoroute beschreven, die voert langs sporen van de strijd in april en mei 1945. De oplage bestaat uit 2.000 exemplaren.
