Montfort, bevrijdingsmonument

Vorm en materiaal
Het bevrijdingsmonument in Montfort (gemeente Ambt Montfort) is een abstract beeld van een vrouwenfiguur. Het beeld is geplaatst op een voetstuk.

Symboliek
Met dit beeld wordt stilgestaan bij de effecten van oorlog en geweld. Het monument symboliseert een verscheurde mensheid en gemeenschap die de kracht vinden een nieuw leven met idealen te beginnen. De vrouw ‘ontworstelt zich uit schroot in een levensboom naar de vrijheid’.

Het bevrijdingsmonument herinnert de inwoners van Montfort (gemeente Ambt Montfort) aan de bevrijding van hun dorp. Tijdens deze strijd werd het dorp meerdere malen getroffen door bombardementen. Bijna 200 inwoners kwamen hierbij om het leven.

Na een voorspoedige opmars door Noord-Frankrijk en België waren de Amerikanen van de 30ste infanterie ‘Old Hickory’ erin geslaagd het grootste deel van Zuid-Limburg te bevrijden. Vervolgens wilden de geallieerden op 17 september 1944 met een groot offensief (operatie ‘Market Garden’) vanuit België een bruggenhoofd over de grote rivieren in Nederland veroveren, door met luchtlandingstroepen in een bliksemsnelle aanval bruggen in Noord-Brabant en Gelderland veilig te stellen. Vanuit België moesten grondtroepen over de veroverde bruggen naar het IJsselmeer optrekken.

Er werden drie complete divisies gedropt: de 101ste US Airborne Divisie bij Eindhoven en Veghel, de 82ste US Airborne Divisie bij Grave en Groesbeek en de 1ste Britse Airborne Divisie bij Arnhem en Oosterbeek. Bij de Amerikanen verliep alles vrij goed. De bruggen over de Maas en het Maas-Waalkanaal bij Heumen en de meeste bruggen nabij Eindboven vielen in hun handen en na harde strijd ook de Waalbrug bij Nijmegen. Maar de Rijnbrug bij Arnhem bleek een brug te ver. De Britse para’s werden verrast door Duitse pantsertroepen en moesten zich onder zware verliezen terugtrekken in de Betuwe.

Op 19 september stagneerde ook de Amerikaanse opmars in Zuid-Limburg, enkele kilometers ten noorden van Sittard. De bezetter had stelling ingenomen bij twee bruggenhoofden: zowel op de westelijke Maasoever in Noord- en Midden-Limburg als in het gebied tussen Roermond en Susteren, begrensd door de Roer en de Maas (de ‘Roerdriehoek’). De frontlinie liep nu dwars door Limburg. In de daaropvolgende maanden ontstond in dit gebied een zware en bloedige strijd, waaronder ook de burgerbevolking zwaar te lijden had. De Duitse verdediging had zich rond Montfort en Sint-Joost geconcentreerd, waardoor deze dorpjes in ruïnes veranderden. Montfort herbergde in die dagen ook nog eens circa 6.500 evacués uit de omliggende dorpen, die met name in silo’s en kippenhokken verbleven. Doordat de bezetter telkens nieuwe posities innam, besloten de geallieerden de regio te bombarderen. Op 23 januari 1945 heeft de bezetter Montfort definitief ontruimd. Het aantal oorlogsdoden in het dorp bedroeg bijna 200 mensen, onder wie vele evacués.

In het boekje Montfort, bezet, verwoest en bevrijd geven inwoners van het dorp hun persoonlijke indrukken van de gevechten weer. Sjeng Smeets beleefde zaterdag 20 januari 1945 (de dag waarop Montfort werd gebombardeerd) als volgt: ‘Plotseling om een uur of tien was het alsof de wereld verging. De ene na de andere granaat sloeg in. We vlogen hals over kop de kelder in. Toen het weer stil werd ging vader kijken wat er gebeurd was. Hij kwam snel terug en zei: Jung kom eens gauw mee. Onze buren bleken getroffen terwijl ze op stal het vee aan het verzorgen waren. Ze bloedden hevig uit beenwonden. Wij legden een verband boven de wonden om zo het bloeden tegen te gaan. Op twee deuren hebben we ze weggebracht. Onderweg naar de zusters moesten we nog schuilen voor granaten en daarna in de looppas weer verder. Aangekomen bij de zusters was de aanblik verschrikkelijk. Op de gang lagen enkele doden. Het bloed stroomde over de vloer. Zuster Sentia liep van de ene gewonde naar de andere. Ze kreunden van de pijn. De zuster legde met repen van gescheurde lakens verbanden aan. Ik ben bij onze buurtante gebleven omdat ze zich alleen voelde en bang was. Het was niet meer mogelijk enige hulp te bieden en probeerde je het toch, dan joegen Duitse soldaten je weg. Tegen drie uur ‘s middags stierf de buurtante. Ik dacht voortdurend aan thuis en om vier uur ben ik stilletjes weggegaan. Op de Kerkstraat kwam ik tussen huizen en tuinen door achter de schuur en de stal aan. Alles was verwoest. Een eenjarig veulen en het paard stonden met het dak op hun rug in de stal, maar hen was niets gebeurd. Een paar koeien waren uit elkaar gereten. Ik ben toen de kelder ingegaan en er was niemand meer. Alleen de hond en die kwam kwispelend naar mij toe. In de kapelanie trof ik iedereen aan, ook onze evacués. Op een nacht hoorden we boven gestommel. We dachten dat het Duitsers waren; een mevrouw, die goed Duits sprak ging poolshoogte nemen. Maar wat was het geval; een varken was onder het keukenfornuis gekropen en sleepte dat van zijn plaats… Tegen de avond kwam een Duitser de kelder binnenvliegen roepend: Feldwebel, komm jetzt geht’s los. Toen verdwenen ze. Eindelijk en voorgoed.’

Oprichting
Aanleiding voor oprichting van het gedenkteken was de 40ste herdenking van de bevrijding.

Onthulling
Het monument is onthuld op 5 mei 1985 door burgemeester Gijsen.

Locatie
Het monument is geplaatst bij de rotonde Waarderweg/Huysbongerdweg te Montfort (gemeente Ambt Montfort).

Bronnen

• Voormalige gemeente Posterholt;
• Limburgse monumenten vertellen 1940-1945 van H.J. Mans en A.P.M. Cammaert. (Maastricht, Stichting Historische Reeks Maastricht, 1994). ISBN 90 70356 67 8;
• Montfort, bezet, verwoest en bevrijd (1984);
• In het spoor van Market Garden – Monumenten en gedenktekens Noord-Brabant van Jacq van Eekelen e.a. (Den Dungen, Market Garden Comité, 1998).