Het monument
Vorm en materiaal
De plaquette in het NS-station te Apeldoorn is uitgevoerd in koper.
Tekst
De tekst op de plaquette luidt:
‘TER GEDACHTENIS
AAN HEN DIE VIELEN
1940 -1945
J.C. BENNIS
B. BIJSTERBOSCH
M. ELSKAMP
J. HARMS’.
Symboliek
Onder de namen is een afbeelding van een gevleugeld wiel aangebracht. Dit is het voormalige symbool van de Nederlandse Spoorwegen. Het gedenkteken is een uniforme plaquette die is aangebracht in 110 Nederlandse stationsgebouwen. De namen van de omgekomen personeelsleden staan ook vermeld op het ‘Monument voor het Gevallen Spoorwegpersoneel’ te Utrecht.
De geschiedenis
De plaquette in het NS-station te Apeldoorn is aangebracht ter nagedachtenis aan vier personeelsleden van de Nederlandse Spoorwegen die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen zijn omgekomen.
De namen van de vier slachtoffers luiden:
J.C. Bennis, B. Bijsterbosch, M. Elskamp en J. Harms.
In november 1942 nam spoorwegmedewerker J.C. Bennis een joods gezin uit Rotterdam in huis. Hij was van plan voor hen een onderduikadres te vinden, maar na drie dagen kwamen twee Apeldoornse politiemannen en een Duitser in burger het joodse paar en hun baby ophalen. Mevrouw Bennis probeerde te voorkomen dat de baby werd meegenomen, maar dit heeft niet mogen baten. De volgende dag werd Bennis door een van de agenten gewaarschuwd: ‘Zorg dat je wegkomt, want ze komen jou ook halen.’ Bennis zag hier echter van af, omdat hij zijn gezin niet achter wilde laten. Een aantal dagen later werd hij gearresteerd en gedeporteerd naar kamp Vught. Eind februari 1943 kwam op het politiebureau in Apeldoorn het bericht binnen dat Bennis op 8 februari 1943 was gestorven aan longontsteking en hartstilstand.
M. Elskamp werd eind 1942 als dwangarbeider tewerkgesteld als rangeerder in Kettwig in het Duitse Roergebied. Daar is Elskamp verongelukt toen een trein onaangekondigd het emplacement op reed waar hij met een andere trein bezig was.
In september 1944 kondigde de Nederlandse regering in Londen de algemene spoorwegstaking af. Alle personeelsleden van de Nederlandse Spoorwegen gaven gehoor aan deze oproep en doken onder. Jacob Harms werkte als jongste bediende op het station in Apeldoorn. Ook hij ging onderduiken samen met zijn vriend en collega Barend Bijsterbosch. Ze hielden zich schuil in een huis aan de Polhoutweg dat al enkele weken leeg stond. Op 21 september stopte een motor met zijspan voor het huis. Na enige tijd vielen er twee schoten en de motor verdween in de richting van de koning Willem III-kazerne (waar de bezetter gelegerd was). De volgende ochtend kregen de ouders te horen dat hun zoons waren doodgeschoten.
Pasfoto’s van deze slachtoffers vindt u hier.
Oprichting
Na het einde van de Tweede Wereldoorlog nam de directie van de Nederlandse Spoorwegen het besluit om alle omgekomen personeelsleden te gedenken door hun namen te vereeuwigen op identieke plaquettes. Dit was een daad van piëteit. In de jaren 1947/1948 werden op circa 110 Nederlandse treinstations koperen plaquettes aangebracht, behorende tot het district of rayon van de oorlogsslachtoffers. Het basisontwerp van deze plaquette werd geleverd door de architect van de Nederlandse Spoorwegen, ir. H. G. J. Schelling. De platen werden vervaardigd bij de NV Kunstnijverheidfabrieken van Winkelman te Amsterdam.
Onthulling
De plaquette is onthuld op 2 december 1948.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
De plaquette is bevestigd op de gevel van het stationsgebouw op het eerste perron van station Apeldoorn, gelegen aan het Stationsplein te Apeldoorn.
Bronnen
- Apeldoorn Monumenten van L.P. van Oppen e.a. (Apeldoorn, 1990);
- De heer H. van Vulpen en de heer Jelle Reitsma;
- www.apeldoornendeoorlog.nl;
- Apeldoorn ’40-’45, het verhaal achter de Apeldoornse oorlogsmonumenten van Jan Heerze en Jelle Reitsma (Apeldoorn, 2006);
- Nederlandse Spoorwegen;
- Tijdschrift Mars et Historia van sept/okt 1981 – nr. 5, uitgegeven door de Nederlandse Vereniging ter Beoefening van de Militaire Historie;
- Victor Lansink. Website Aan hen die vielen.
- Utrechts Archief, archief nr, 958 (NS Personeelszaken), inv. nrs. 1142-1149.
