Het monument
Vorm en materiaal
Het verzetsmonument in de Transwijk te Utrecht is een gedenksteen van Franse kalksteen, geplaatst op een smal voetstuk. Het verzetsmonument wordt omgeven door beige natuursteen tegels. Langs drie zijden van dit tegelwerk (links, rechts en achter) ligt een lint van donker granieten banden met daarop de namen van Utrechtse verzetsmensen, hun leeftijden en verzetsdaden. Ook bevat het monument een QR-code, die verwijst naar de website www.erelijst.nl.
Tekst
De tekst op het oorspronkelijke verzetsmonument is een strofe uit een verzetsgedicht van Yge Foppema:
‘GEDENK HEN DIE,
TOEN HET VOLK VERRADEN
EN MACHTELOOS SCHEEN
DE VAAN DER VRIJHEID
HOOG HEBBEN GEDRAGEN
DOOR ALLES HEEN’.
De tekst op het lint luidt:
JOHANNES BEEN 25 JAAR
HERMAN BENSCHOP 30 JAAR
JOHAN BROUWER 45 JAAR
ROBERT DE BRAUW 28 JAAR
WILLEM PIETER VAN DIJL –
WILLEM EGGINK 24 JAAR
ALBERT FERDINANT KRIKKE 35 JAAR
LEENDERT JOHANNES LANS 28 JAAR
RADIO
ONDERDUIKERS HELPEN
VERVALSING PERSOONSBEWIJZEN
ILLEGALE PERS
PILOTENHULP
SABOTAGE
KNOKPLOEG 1940-1945
KOERIERSTERS ORDEDIENST
SOLO VEILIGHEID
ILLEGALE TELEFOONVERBINDINGEN
STUDENTENVERZET
WAPENTRANSPORTEN
PETRUS JOHANNES LOMAN 53 JAAR
JO SCHRIJVER –
NIKOLAAS VAN SPANJE 53 JAAR
NICOLAAS STEMPELS 36 JAAR
KLAAS POSTMA 39 JAAR
COR VLOT 37 JAAR
JO WÜTRICH 40 JAAR
FREDERIK WANNINKHOF 54 JAAR
GERRIT WESTDIJK 31 JAAR.’
Wijziging
Voorheen stond het monument op de plaats waar de Kon. Wilhelminalaan en het Anne Frankplein in elkaar overgaan, maar is 2011 verplaatst naar een nabijgelegen plantsoen. Op 4 mei 2015 is het in opdracht van Oranjecomité Utrecht Zuid-West uitgebreide monument heronthuld. Voor deze onthulling is het monument opgeknapt, de betegeling rond het monument vervangen en is er rond het monument een donker granieten lint geplaatst met daarop een nieuwe tekst langs drie zijden van het vernieuwde tegelwerk. Het ontwerp van deze uitbreiding is gemaakt door monumentontwerper Leonie Brinks. Het lint illustreert het verhaal van het Utrechtse verzet en hun verzetsactiviteiten.
De geschiedenis
Het verzetsmonument in de Transwijk te Utrecht is opgericht ter nagedachtenis aan dertien Utrechtse verzetsmensen die in de strijd tegen de bezetter zijn omgekomen.
Economiestudent Johannes Been was in de bezettingstijd ondergedoken. Als lid van een Knokploeg had hij de leiding over de wapentransporten van de Binnenlandse Strijdkrachten, District 8 (de provincie Utrecht). Tijdens de 123ste tocht is Been op 16 april 1945 in de Utrechtse wijk Zuilen bij een ontploffing omgekomen.
Hermanus Adolphus Maria Benschop was lid van de sabotagetroepen van de Knokploeg in Utrecht. Tijdens de oorlog verschafte hij onderdak aan een jood en hield hij wapens in zijn huis verborgen. Op 27 februari 1945 werd Benschop in de Mauritsstraat gearresteerd. Negen dagen later werd hij gefusilleerd op het terrein van Fort De Bilt.
Johan Brouwer riep in 1941 in verschillende kringen op tot actief verzet. Hij organiseerde een studentenverzetsbeweging en was de geestelijk vader van de Raad van Negen, een organisatie-comité van het studentenverzet. Ook was hij een geheim agent van de groep Dutihl, het bureau Inlichtingen in Londen. Brouwer was een van de initiatiefnemers van de aanslag op het bevolkingsregister in Amsterdam. Eind maart 1943 is hij in verband met deze aanslag door de bezetter gearresteerd. Na een proces werd hij op 1 juli 1943 in Bloemendaal gefusilleerd.
Jonkheer mr. Robert de Brauw was tijdens de bezetting als student werkzaam in het verzet. In Engeland werd hij opgeleid tot geheim agent voor het bureau Inlichtingen van het Nederlandse ministerie van Oorlog. In augustus 1944 kwam hij voor een speciale opdracht terug naar Nederland. Als parachutist werd De Brauw bij Doorn uit het vliegtuig gedropt om zich aan te sluiten bij de spionagegroep ‘Peggy’. Ruim twee maanden later werd hij in Leiden opgespoord en gearresteerd. Hij droeg een zender bij zich, waarmee hij radiografisch contact onderhield met Londen. De Brauw werd naar het concentratiekamp Neuengamme gedeporteerd. Op 4 mei 1945 werd het kamp door de bezetter ontruimd. Duizenden gevangenen werden per schip vervoerd. Het schip werd één dag voor de capitulatie door geallieerde vliegtuigen bij Lübeck tot zinken gebracht. De Brauw kwam hierbij om het leven.
De student Willem Eggink heeft samen met anderen het illegale blad Slaet op den Trommele opgericht. Hij was tevens mede-oprichter van de Raad van Negen. Buitendien was hij redacteur van verscheidene dagbladen: Ons Volk, Sol Justitiae, De Geus en Het Parool. Door verraad van één van de leden van Het Parool werd Eggink gearresteerd en in het tweede Parool-proces tot zeven jaar dwangarbeid veroordeeld. Hij werd naar Hamelen getransporteerd, waar hij een maand voor de capitulatie om het leven kwam.
Albert Ferdinant Krikke was mede-oprichter van de Ordedienst. Onder de schuilnaam Van Breukelen was hij districtscommandant van Utrecht Noordwest (de Vechtstreek). Op 22 november 1944 is hij samen met een aantal andere kopstukken van het verzet tijdens een vergadering in de Utrechtse Kamer van Koophandel gearresteerd door de bezetter. Krikke verbleef na de arrestatie in de kampen Neuengamme, Sandbostel en Rothenburg. Een aantal weken na de bevrijding overleed hij aan de gevolgen van uitputting en mishandeling.
Leendert Johannes Lans was aangesloten bij het verzet in de Landelijke Organisatie. Tijdens de geallieerde opmars in Zuid-Nederland zorgde hij samen met Wolter Heukels (‘Ome Jan’) voor illegale telefoonverbindingen van bezet naar bevrijd gebied. Op 16 oktober 1944 werden beide verzetsmannen gearresteerd en opgesloten in de gevangenis aan de Weteringenschans in Amsterdam. Als vergelding op een bomaanslag op de Utrechtse machinefabriek Jaffa werd Lans samen met Heukels op 22 januari 1945 op het fabrieksterrein gefusilleerd.
Petrus Johannes Loman was vanaf eind 1940 chef van de plaatselijke inlichtingendienst van de Ordedienst. Onder de schuilnaam Mol onderhield hij via een eigen illegale zender rechtstreeks contact met Engeland en de verzetsbeweging in België. Loman was buitengewoon actief in het verzet en verrichte veel spionagewerk. Op 4 augustus 1943 werd hij gearresteerd en na verloop van tijd gedeporteerd naar het vernietigingskamp Lade, ten noorden van Hannover. Op 28 februari 1945 is Loman in dit kamp omgekomen.
Nikolaas Anthonius Gerardus van Spanje was een van de eerste verzetsmannen in Utrecht. Aanvankelijk werkte hij in een eigen groep, Van der Wal-Van Spanje. Vervolgens sloot hij zich aan bij de Ordedienst. Op 1 september 1941 werd Van Spanje gearresteerd. Op 3 mei 1943 is hij in Sachenhausen gefusilleerd.
Nicolaas Alexander Stempels was al voor de bezetting actief tegen het nationaal-socialisme. In opdracht van de regering onderzocht hij de activiteiten van de N.S.B. In de oorlogsjaren had hij een aandeel in de totstandkoming van het illegale blaadje Slaet op den Trommele. Ook deed hij veel spionagewerk en was hij aangesloten bij de Belgische verzetsbeweging Luc. Op 19 september 1942 werd Stempels gearresteerd. Na een proces van elf maanden werd hij in fort Rhijnauwen op 9 oktober 1943 gefusilleerd.
Klaas Postma sloot zich in het begin van de oorlog aan bij de Oranje Vrijbuiters en werd leider van hun knokploeg die sabotagewerkzaamheden verrichte. Als gevolg van verraad werd Postma met 18 andere medewerkers op 28 augustus 1943 gearresteerd. Op 29 februari 1944 werd hij op de Waalsdorpervlakte gefusilleerd.
Frederik H. Wanninkhof was een van de oprichters van de Ordedienst. Hij gaf leiding bij het opsporen van wapens die door de Nederlandse militairen achtergelaten waren. In het voorjaar van 1941 nam hij de leiding van de Ordedienst op zich. Op 8 april 1942 werd Wanninkhof gearresteerd en naar de gevangenis in Scheveningen gebracht. Op 11 mei 1942 overleed hij in Amersfoort door uitputting. Veertien dagen later werden 72 van zijn medewerkers gefusilleerd.
Gerrit Westdijk werd in oktober 1943 districtsleider van de Landelijke Organisatie. Op 22 november 1943 is hij gearresteerd bij een overval van de Sicherheitsdienst op de Kamer van Koophandel in Utrecht. Op het terrein van de koning Willem III-kazerne in Apeldoorn is Westdijk op 2 december 1943 samen met twaalf andere verzetsmannen en een Amerikaanse soldaat gefusilleerd.
Onthulling
Een model van het monument is onthuld op 4 mei 1960 door burgemeester jhr. mr. C. J. A. de Ranitz. Op 17 februari 1961 is het daadwerkelijke monument geplaatst. In de Transwijk zijn dertien straten vernoemd naar de omgekomen verzetsmannen.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument is geplaatst in de Transwijk van Utrecht, in een plantsoen op de hoek van de Lomanlaan en de Koningin Wilhelminalaan.
Bronnen
- De heer L.J. Lans;
- L.M. Brinks
- Gemeente Utrecht;
- Krantenartikel in het Utrechtsch Nieuwsblad van 3 en 4 mei 1960;
- Televisieprogramma U in de wijk.
