Het monument
Vorm en materiaal
De gedenkzuil bij het voormalig Kamp Amersfoort te Leusden is uitgevoerd in witte natuursteen. De tekst op de zuil is van H.J. Meijer (secretaris van het Comité Monument Kamp Amersfoort).
Tekst
De tekst op de zuil luidt:
‘ZIJ DIE IN
DE JAREN
1940 – 1945
HIER WERDEN
OMGEBRACHT
HEBBEN MET
HUN BLOED
DEZE GROND
GEHEILIGD
HUN OFFER ZIJ
HET NAGESLACHT
EEN LICHTEND
VOORBEELD’.
De geschiedenis
De gedenkzuil bij het voormalig Kamp Amersfoort te Leusden herinnert aan het ‘Polizeiliche Durchgangslager Amersfoort’, waar gedurende de jaren 1941-1945 meer dan 35.000 mensen werden opgesloten. Velen werden verwaarloosd, mishandeld of op transport gesteld naar vernietigingskampen.
Tijdens de mobilisatie werden in Amersfoort barakkenkampen geplaatst. In 1939 was hier het 16e Regiment Infanterie gelegerd. Na de Duitse inval op 10 mei 1940 werd snel duidelijk dat het Nederlandse leger geen stand kon houden. Een jaar na de capitulatie, in het voorjaar van 1941, begon de SS het barakkencomplex in te richten als concentratiekamp.
Kamp Amersfoort was vooral een strafkamp, dat onderdeel uitmaakte van het onderdrukkende systeem van de bezetter. Gevangenen werden via schijnprocessen veroordeeld, gedeporteerd of simpelweg vermoord. In de eerste periode, vanaf 18 augustus 1941 tot maart 1943, vormde het kamp de enige grote ‘vergaarbak’ van gevangenen die de Sicherheitsdienst bezat.
Op 18 augustus 1941 arriveerde de eerste groep gevangenen: bijna 200 communisten uit kamp Schoorl. In de tweede periode, van augustus 1941 tot maart 1943, is Amersfoort een hongerkamp geweest. De gevangenen vermagerden in een angstwekkend tempo, maar voedselpakketten mochten ze niet ontvangen. In 1942 werd het kamp aanzienlijk uitgebreid tot zo’n 4.000 slaapplaatsen.
Half april 1945 startte het Canadese offensief aan de oostzijde van de IJssel. Op 19 april 1945 werd officieel bevestigd door SS-Brigadeführer und Generalmajor der Polizei Schongarth dat Kamp Amersfoort met circa 500 gevangenen diende te worden overgedragen aan het Rode Kruis. Na de capitulatie van de bezetter op 4 mei 1945 (de capitulatie trad in werking om 08:00 uur op 5 mei) werden de nog aanwezige gevangenen voorzien van een Rode-Kruispaspoort en konden zij het kamp te verlaten.
Naar schatting zijn er meer dan 35.000 gevangenen geregistreerd, waarvan er meer dan 19.000 naar Duitsland op transport zijn gegaan. Ten minste 658 gevangenen zijn overleden als gevolg van hun verblijf in Kamp Amersfoort. Van deze 658 zijn meer dan 428 gevangenen in de nabije omgeving van Kamp Amersfoort geëxecuteerd. Veel omgekomen kampgevangenen werden herbegraven op de Amersfoortse begraafplaats Rusthof.
Na de bevrijding werden NSB’ers en collaborateurs opgepakt. Al spoedig zaten er 2.500 mannen en 1.000 vrouwen en kinderen gevangen in Amersfoort. Het rapport Kamptoestanden van dr. Van der Vaart Smit maakt melding van mishandelingen waaraan politieke verdachten hebben blootgestaan: ‘De mishandelingen en folteringen na mei 1945, waar duizenden personen aan waren blootgesteld waren geen ‘spontane reacties’ van volksgenoten op de jarenlange onderdrukking, maar waren handelingen van misdadigers.’
Oprichting
In 1967 en 1968 zijn alle barakken van het voormalige kamp gesloopt. Bij de sloop kwam een muurschildering aan het licht. Deze ontdekking en het besef dat er voor het nageslacht iets moest worden bewaard, zorgde ervoor dat in 1972 een gebouwtje werd ingericht om te gedenken. Ondanks de ingrijpende veranderingen die het gebied heeft ondergaan, blijft het voormalige kamp met de naastgelegen omgeving een indrukwekkende plaats om te bezoeken.
Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 1962. De oprichting was een initiatief van het Gevangenencomité. Het gedenkteken is bekostigd uit de restanten van de inzamelingen voor het Nationaal Monument. De zuil is geplaatst bij het toegangspad naar de fusilladeplaats van Kamp Amersfoort.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
De zuil staat tegenover de ingang van de Gedenkplaats Kamp Amersfoort aan de Appelweg te Leusden. Tegenover de ingang ligt tevens het pad naar de fusilladeplaats en het Nationaal Monument Kamp Amersfoort, ook wel ‘De Stenen Man’ genoemd. De omgeving leent zich goed voor een wandeling of rondleiding langs de verschillende gedenkplaatsen. De gedenkplaats is te bezoeken van maandag t/m vrijdag van 08.00 uur tot 18.00 uur.
Bronnen
- Gemeente Amersfoort;
- Om niet te vergeten. De Tweede Wereldoorlog herdacht in Amersfoort van Joost van der Spek. (Amersfoort, 2e druk, juni 2000);
- Website www.kampamersfoort.nl
