Het monument
Vorm en materiaal
Het monument aan de Barchman Wuytierslaan in Amersfoort is een wit natuurstenen gedenkplaat met omlijsting.
Tekst
De tekst op de plaquette luidt:
‘HIER WERDEN OP 5-2-’45 DOODGESCHOTEN
P. V.D. AAKSTER J. V. KEMPEN
J. BEKOOIJ L. KNOL
A.R. BEST A.W. KOK
A. BEUKMAN A.C. VALK
L. COURBOIS A.T. VISSER
J.G.A.M. DIRKS J.T. VISSER
D.F. V.D. DOOL H.J. V.D. WIEL
S.R. V. DUIN J. WIJFJES
J.F. V. GOOL W. V. WIJK
E. V. HEULEN L. WIJMA
ZIJ VIELEN TEN OFFER AAN DE WRAAK
WIJ HERDENKEN HEN DIE VIELEN VOOR
DE VRIJHEID.’
Wijzigingen
In 2019 is het monument aangepast omdat sommige genoemde personen omstreden waren. De laatste regel is aangepast. Oorspronkelijk luidde de tekst ‘ZIJ OFFERDEN ZICH VOOR DE VRIJHEID’.
De geschiedenis
Het monument aan de Barchman Wuylierslaan in Amersfoort is opgericht ter nagedachtenis aan de twintig mannen die op 5 februari 1945 door de bezetter werden gefusilleerd als vergelding voor een verzetsdaad.
De namen van de twintig slachtoffers luiden:
P. v.d. Aakster, J. Bekooij, A.R. Best, A. Beukman, L. Courbois, J.G.A.M. Dirks, D.F. v.d. Dool, S.R. v. Duin, J.F. v. Gool, E. v. Heulen, J. v. Kempen, L. Knol, A.W. Kok, A.C. Valk, A.T. Visser, J.T. Visser, H.J. v.d. Wiel, J. Wijfjes, W. v. Wijk en L. Wijma.
Via Amersfoort ging een belangrijke spoorwegverbinding naar Duitsland. Het gedeelte van Nederland onder de rivieren was reeds bevrijd en deze intacte spoorwegverbinding was voor de Duitsers van grote waarde. Reden voor het verzet om deze verbinding buiten werking te stellen.
‘s Nachts 3 februari 1945 verlieten twee verzetsmensen, gewapend met explosieven, een huis aan de Barchman Wuytierslaan. Zij hadden een bijzondere opdracht. Vanaf het hoger gelegen gedeelte van de Barchman Wuytierslaan daalden zij af naar het spoorwegemplacement waar zich een hoofdseinhuis bevond. Na het plaatsen van de explosieven en de ontsteking trokken de twee verzetsmensen zich terug in hun schuilplaats. Er gebeurde echter niets. De twee KP’ers besloten de lading te controleren. Ditmaal gewapend met een stengun. De ontsteking werd vervangen door een vuurkoord en de mannen maakten zich voor de tweede keer uit de voeten. Na ongeveer 40 seconden volgde de explosie. Vrijwel direct na de explosie vlak bij het huis van waaruit de KP’ers waren vertrokken, stuitten ze plots op drie Duitse militairen van de Feldgendarmerie. Door een salvo uit de stengun werden twee Duitsers direct gedood. Een derde stierf later. De KP’ers namen de benen.
Twee dagen later stopten op de Barchman Wuytierslaan voor het huizenblok 40-42 twee auto’s. Een auto met Duitse militairen en een vrachtwagen met twintig gevangenen. De mannen werden uit de vrachtwagen de voortuin in gedreven. Vervolgens werden alle twintig mannen neergeschoten. Bij de slachtoffers werden borden geplaatst met daarop ‘saboteurs en terroristen’. De lichamen bleven een dag en een nacht in de tuin liggen.
Het lijkt erop dat de mannen willekeurig voor deze wraakactie zijn gekozen. Lourens Wijma schreef in een brief aan zijn familie dat er nog geen (dood-)vonnis over hem was uitgesproken. Mogelijk gold dat voor meer slachtoffers, maar dat is moeilijk vast te stellen omdat de Duitsers vrijwel het hele archief van de gevangenis hebben vernietigd. Een aantal mannen was actief in het verzet. Zo had Dirk Floris van den Dool onderduikers in huis en was hij betrokken bij de verspreiding van de illegale krant Trouw. Na verraad door een van de mannen die hij onderdak had gegeven werd hij gearresteerd. Vader en zoon Visser waren allebei betrokken bij het verzet in Rotterdam. Vader Johannes Teunis vervalste stempels voor persoonsbewijzen en zoon Arie Teunis hielp bij het organiseren van treinstakingen.
Een paar mannen zaten vast vanwege vergrijpen waarvan niet is vast te stellen of die iets met het verzet te maken hadden.
Naar twee mannen is na de oorlog zelfs justitieel onderzoek gedaan, omdat het vermoeden bestond dat ze niet zuiver op de graat waren. Eduard van Heulen lijkt zich volgens zijn strafdossier vrijwillig gemeld te hebben om als bouwvakker aan de Duitse verdedigingslinie in Noord-Frankrijk te gaan werken. Ook heeft hij kortstondig op een ministerie in Berlijn gezeten.
Maar de man met de meest kwalijke reputatie was Albertus Beukman: in 1936 was hij lid geworden van de NSB en sinds halverwege 1943 was hij toegetreden tot de SS. Hij heeft ten minste één maal op een burger geschoten. Toen zijn legeronderdeel naar het front in België werd gestuurd, deserteerde hij. Waarom hij uiteindelijk is gearresteerd, is niet duidelijk.
Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 1946. Bij de plechtigheid waren nabestaanden van de slachtoffers aanwezig. De herdenkingsrede werd gehouden door de heer G. van den Born, voormalig districtsleider van de Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers.
Oorlogsslachtoffers
| Achternaam | Voornamen | Geboren | Overleden |
|---|
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
De gedenkplaat is bevestigd op de gevel tussen twee woningen aan de Barchman Wuytierslaan te Amersfoort.
Bronnen
- www.kampamersfoort.nl;
- Om niet te vergeten. De Tweede Wereldoorlog herdacht in Amersfoort van Joost van der Spek. (Amersfoort, 2e druk, juni 2000);
- Sta een ogenblik stil… Monumentenboek 1940/1945 van Wim Ramaker en Ben van Bohemen. (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980).
