Sneek, monument in de Martinikerk

Vorm en materiaal
Het monument in de Martinikerk te Sneek (gemeente Súdwest-Fryslân) is een gedenkplaat, omgeven door een lijst van bakstenen.

Tekst
De tekst op de gedenkplaat luidt:

‘1940 1945
IN MEMORIAM
DE LEDEN DER JONGELINGSVERENIGINGEN OP GEREFORMEERDEN GRONDSLAG

* 13 DEC. 1919 KLAAS VRIESWYK † 27 FEBR. 1942
* 11 AUG. 1922 JAN LEVER † 21 JULI 1944
* 26 DEC. 1923 HENDRIK JACOB LEVER † 18 AUG. 1944
* 2 DEC. 1919 JAN DYKSTRA † 9 APRIL 1945
* 27 JULI 1918 DIRK DE JONG † 11 APRIL 1945

LEER ONS VOOR ‘T EELST KLEINOOD HET LIEFSTE WILLIG DERVEN
VOOR VRIJHEID, WAARHEID, RECHT, KLOEK LIJDEN, STRIJDEN, STERVEN
PAX PRO REGE’.

Wijziging
In 2023 is de plaquette verplaatst vanuit de Zuiderkerk naar de Martinikerk in Sneek. De Zuiderkerk is namelijk door Protestantse gemeente gesloten voor erediensten en verkocht aan derden.

Het monument in de Martinikerk te Sneek is opgericht ter nagedachtenis aan vijf leden van de Jongelingsverenigingen op Gereformeerde grondslag, die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen zijn omgekomen.

De namen van de vijf slachtoffers luiden:

Jan Dijkstra, D. de Jong, H.J. Lever, J. Lever en Klaas Vrieswijk.

Jan Dijkstra werd geboren op 2 december 1919 in Sneek. Hij was medefirmant van Dijkstra’s kleiwarenfabriek. De Sneker sabotagegroep van de NBS, waar Dijkstra lid van was, was op 9 april 1945 bijeen. Toen de mannen de vergaderplaats aan de Oppenhuizerweg bij de Houkesloot verlieten, ontdekten ze enkele leden van de Grüne Polizei. De verzetsmannen vluchtten. Toen Jan Dijkstra en Jan Willem van der Kouwe in een roeiboot sprongen, werd het vuur op hen geopend. Het tweetal liet zich overboord vallen en zwom naar de overkant van de sloot. Toen Van der Kouwe uit het water kroop, werd hij in zijn rug getroffen door een kogel. Hij bleef gewond op de wal liggen. Dijkstra zocht dekking achter de polderdijk. Toen het stil bleef, kroop hij naar zijn vriend. Inmiddels had de schildwacht opdracht gekregen om Dijkstra neer te schieten. De schildwacht weigerde, waarop een lid van de Grüne Polizei het geweer pakte en Dijkstra door zijn longen schoot. Hij stierf ter plaatse en werd begraven op de Algemene begraafplaats in Sneek. Van der Kouwe werd jarenlang verpleegd, maar is nooit geheel hersteld.

Dirk de Jong werd geboren op 27 juli 1918 in Grou. Tijdens de bezetting woonde hij in Sneek, waar hij zich verdienstelijk maakte in de Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers. Hij was onder andere medewerker van ds. Lourens Touwen uit Makkum. Als werkloze onderwijzer verhuisde De Jong in 1944 naar Leeuwarden, waar hij een baan had gekregen bij de vleescontroledienst. Hier sloot hij zich aan bij de Binnenlandse Strijdkrachten, waar hij pelotonscommandant werd. Op 10 april 1945 was De Jong even thuis om zijn hoogzwangere vrouw te bezoeken, toen de Sicherheitsdienst hem arresteerde. Zijn naam kwam voor op adressenlijsten en legitimatiekaarten die in handen van de bezetter waren gevallen. De Jong werd naar het Burmaniahuis gebracht en de volgende dag te Dronrijp gefusilleerd. Een week na de executie bracht de weduwe van De Jong op 18 april 1945 een meisje ter wereld. Dirk de Jong werd aanvankelijk begraven op de Algemene begraafplaats in Sneek, maar werd later herbegraven op het Ereveld Loenen.

Jan Lever werd geboren op 11 augustus 1922 in Groningen. Hij was boekhouder bij het elektrotechnisch bedrijf van Willem Santema in Sneek en later directeur van de Sneker radiocentrale. Tijdens de bezetting werkte Lever onder de schuilnaam ‘Jan de Boer’ in de illegaliteit. De verzetsgroep Lever bestond uit onder andere vader, twee zoons en dochter Meta Lever. De groep verspreidde illegale bladen, en haalde joodse landgenoten uit de grote steden en bracht hen in Friesland naar onderduikadressen. De familie Lever woonde aan het Kleinzand in Sneek en had vaak joden in huis die wachtten op een definitief onderduikadres. In de nacht van 16 op 17 november 1943 overviel de Sicherheitsdienst het hoofdkwartier aan het Kleinzand. Enkele leden van de groep konden zich op het nippertje in veiligheid stellen door over de daken te vluchten. Vader Hendrik Jacob Lever sr. werd samen met het joodse meisje Rosa IJzerman gearresteerd. Beiden keerden niet terug uit het concentratiekamp. De 53-jarige Hendrik Lever stierf op 8 maart 1945 in Dachau. Jan Lever verliet Sneek en ging naar Drachten. Aangezien de bezetter hem zocht, trok Jan verder en sloot hij zich aan bij de Groninger Knokploeg. Op 21 juli 1944 werd het distributiekantoor in Slochteren overvallen, waarbij Lever ook betrokken was. Een personeelslid van het kantoor alarmeerde de bezetter. De drie KP’ers waren nog maar net met de buit bij de landbouwer Molenkamp in Eenum aangekomen, toen een overvalwagen het erf op reed. Er ontstond een vuurgevecht, waarbij Lever werd gedood. Hij werd begraven op de Algemene begraafplaats te Sneek.

Zijn broer Hendrik Jan Lever jr. werd geboren op 26 december 1923 in Groningen. De 20-jarige typograaf die ook tot de Levergroep behoorde, was ondergedoken bij de veehouder Pieter Reitsma in Lions. Op 25 mei 1944 werd Hendrik tijdens een overval op de boerderij van zijn gastheer aangeschoten. Beiden werden gearresteerd en eindigden hun leven voor het vuurpeloton in Vught op 18 augustus 1944.

Klaas Vrieswijk werd geboren op 13 december 1919 in Heeg. Hij vertrok op 14 juni 1938 naar Rotterdam als marinier en ging op 19 augustus 1939 aan boord van de Hare Majesteit ‘Tromp’ naar het voormalige Nederlands-Indië, met bestemming kazerne Goebong. Later werd hij overgeplaatst naar Pasiran Soerabaja Oedjoeng. Hij sneuvelde als marinier 1e klasse tijdens de slag in de Javazee op 27 februari 1942 aan boord van de Hare Majesteit ‘Java’.

Onthulling
Het monument is onthuld op 31 december 1946. De ontwerper, de heer Van der Zee, bood op dezelfde avond een door hem gekalligrafeerd gedenkboek aan, waarin de portretten van de vijf slachtoffers zijn opgenomen. Het boek werd overhandigd aan de Jongelingsverenigingen op Gereformeerde grondslag Pax en Pro Rege.

Locatie
Het monument bevindt zich in de Martinikerk te Sneek (gemeente Súdwest-Fryslân).

Bronnen

• Verzetsmuseum Friesland;
• Tekens aan de weg – Tekens aan de wand van C. Reitsma (Leeuwarden, 1980). ISBN 9033020009.