Herdachte groepen: Burgerslachtoffers, Vervolgden Nederland, Verzet Nederland
Ontwerper: Cephas Stauthamer
Onthulling: 1947
Adopteer dit monument.

Het monument

Vorm en materiaal
Het monument in de Effectenbeurs in Amsterdam bestaat uit een bronzen beeld, een bronzen gedenkplaat en een wijzerplaat. Het bronzen beeld stelt een knielende vrouw voor, wiens gezicht is gericht op twee klapdeuren waarachter de grote beurszaal zich bevindt. In haar rechterhand houdt zij een vredesduif vast. Het beeld is geplaatst op een houten voetstuk. De gedenkplaat is aangebracht in de muur achter het beeld.

Teksten
De tekst op de rechterzijde van het voetstuk van het beeld luidt:

'1940-1945
EX TENEBRIS LUX'.

De tekst op de gedenkplaat luidt:

'EX TENEBRIS LUX.
TER EERBIEDIGE HERINNERING AAN DE LEDEN EN BEDIENDEN VAN LEDEN
DER VEREENIGING VOOR DEN EFFECTENHANDEL, DIE IN DE JAREN VAN DE VIJANDELIJKE OVERHEERSING, 1940-1945, IN DEN STRIJD VOOR DE
VRIJHEID EN ONAFHANKELIJKHEID VAN HET VADERLAND HUN LEVEN HEBBEN GEGEVEN OF TEN OFFER ZIJN GEVALLEN AAN 'S VIJANDS BARBAARSE TYRANNIE'.

De tekst op de wijzerplaat luidt:

'OP 7 MEI 1945 HEBBEN DE MOFFEN HUN LAATSTE KRUIT VERSCHOTEN EN HEEFT EEN HUNNER KOGELS DEZE WIJZERPLAAT VAN DE KLOK IN ZAAL 11 (TEGENWOORDIG
LEESZAAL) BESCHADIGD. EEN ZUCHT VAN VERLICHTING SLAKEN WIJ NU WIJ VAN ONZE ONDERDRUKKERS BEVRIJD ZIJN. APRIL 1949'.

Symboliek
Het Latijnse 'Ex tenebris lux' betekent: 'Van de duisternis in het licht'. Het beeld van de knielende vrouw symboliseert de ongebroken geest van de gevallenen en de herrijzenis van het Nederlandse volk.

De geschiedenis

Het monument in de Effectenbeurs in Amsterdam is opgericht ter nagedachtenis aan de leden van de 'vereeniging voor den effectenhandel' die tijdens de bezettingsjaren door oorlogsgeweld zijn gekomen. Op 7 mei 1945 is de wijzerplaat van de klok in zaal 11 (tegenwoordig de leeszaal) beschadigd door een kogel van de bezetter.

Initiatief
Kort na de oorlog besloot het bestuur van de Vereniging voor de Effectenhandel tot de oprichting van een beursmonument. Het eerste idee om een plaquette te vervaardigen met alle namen van de oorlogsslachtoffers uit de beurskring werd al snel vervangen door een opdracht aan de beeldhouwer Cephas Stauthamer.

De opdracht die de beeldhouwer meekreeg luidde: 'De gewelddadige dood van Nederlanders tijdens de oorlog - zowel verzetsstrijders als joodse slachtoffers - is niet in staat geweest hun geest en dien van het Nederlandse volk te breken. Het Nederlandse volk vond in de door hen gebrachte offers juist een stimulans voor verdere strijd en een lichtend voorbeeld voor de toekomst.'

Het eerste ontwerp van Stauthamer werd afgekeurd vanwege het 'onzedelijke en aanstootgevende' karakter. Het was een beeld van een vrouw in doorschijnend gewaad die met een toorts in haar hand, wijdbeens op de aarde stond. Stauthamer ontwierp vervolgens het huidige bronzen beeld.

In het effectenbeursarchief bevindt zich een bij het monument behorende oorkonde, waarop alle namen van de oorlogsslachtoffers uit de kring van de Amsterdamse effectenbeurs vermeldt zijn. Ook wordt in dit archief de wijzerplaat bewaard van de klok die tijdens de schietpartijen op de Dam op 7 mei 1945 door een kogel werd geraakt.

Onthulling
Het monument is onthuld op 5 mei 1949 door de voorzitter van de Vereniging voor de Effectenhandel, de heer William Schrikker.

In zijn onthullingstoespraak memoreerde de heer Schrikker aan de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog: 'In deze uren willen wij hen herdenken. die ons voorgegaan zijn in het verzet en ten offer vielen aan den wraaklust van den bezetter. Met huivering denken wij terug aan deze periode van bloed en tranen, maar tevens gevoelen wij nu nog beter dan toen, hoe het juist deze verschrikkingen geweest zijn, die de kern van ons volk zo sterk en onbuigzaam gemaakt hebben in volharding en verzet...'

Locatie
Het monument bevindt zich in de monumentale hal op de eerste verdieping van de Effectenbeurs op Beursplein in Amsterdam.

Bronnen

• Om nooit te vergeten - Amsterdamse monumenten en gedenktekens ter herinnering aan de Tweede Wereldoorlog, Mies Bouhuys, Boris Klatser. (Bussum, Produktie Uitgeverij Thoth, 1995). ISBN 90 6868 124 9;
• Sta een ogenblik stil... Monumentenboek 1940/1945, Wim Ramaker, Ben van Bohemen. (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN 90 242 0185 3;
• Vertel de verhalen van Frans Heddema en Margit Willems, uitgegeven door Stadsdeel Amsterdam-Centrum (2005). ISBN 90-9019166-6.