Het monument
Vorm en materiaal
Het monument aan de Nieuwe Passeerdersstraat in Amsterdam is een wit natuurstenen gevelbeeld van een mannenfiguur die zijn armen ten hemel heft.
Tekst
De tekst op het gedenkteken luidt:
‘AAN ONZE
GEVALLEN
MAKKERS
1940 – 1945’.
De geschiedenis
Het monument aan de Nieuwe Passeerdersstraat in Amsterdam is aangebracht ter nagedachtenis aan alle joodse sportlieden die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen zijn omgekomen.
Het gebouw aan de Nieuwe Passeerdersstraat deed vanaf het eind van de negentiende eeuw dienst als turnhal. Vanaf 1 november 1941 werd het sportlidmaatschap voor joodse burgers verboden. Veel sportverenigingen en stichtingen werden door de bezetter opgeheven, een aantal staakten hun bezigheden uit eigen beweging om inmenging van de bezetter te voorkomen. Toch stelde deze zich terughoudend op.
Vanuit de gedachte dat de Nederlandse sport na de Duitse overwinning naar nationaal-socialistisch model zou worden omgevormd hield de bezetter de sportbonden in stand. Sportkampioenschappen gingen door tot halverwege 1943. Toen werd het gebrek aan materiaal en voedsel een structureel probleem, en waren er onvoldoende sporters in verband met de tewerkstelling in Duitsland die het aantal onderduikers explosief deed groeien. Het sportklimaat werd grimmiger. In 1943 voerde de Grüne Polizei een razzia uit bij wedstrijden in het Olympisch Stadion in Amsterdam. In september 1944 werd er een einde gemaakt aan alle sportactiviteiten. Sportbeoefening in de open lucht én training in gymnastieklokalen werden verboden.
In januari 1945 werd de turnhal aan de Nieuwe Passeerdersstraat in gebruik genomen als aanmeldingsbureau voor de Arbeitseinsatz. Op 8 januari 1945 werd er door het verzet geprobeerd bommen in het gebouw tot ontploffing te brengen, maar deze poging mislukte.
Vrijwel alle joodse sportlieden zijn door de bezetter gedeporteerd en in concentratiekampen om het leven gebracht. Ook een deel van de niet-joodse sportlieden werd wegens verzetsactiviteiten opgepakt door de bezetter en tewerkgesteld in Duitsland. Een aantal van hen hebben de oorlog niet overleefd.
Onthulling
Op zaterdagmiddag 3 mei 1952 heeft toenmalig wethouder van Amsterdam F. van Wijck het monument onthuld.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het beeld is bevestigd aan de gevel van het voormalige turngebouw gelegen aan de Nieuwe Passeerdersstraat te Amsterdam.
Bronnen
- Om nooit te vergeten – Amsterdamse monumenten en gedenktekens ter herinnering aan de Tweede Wereldoorlog van Mies Bouhuys en Boris Klatser. (Bussum, Produktie Uitgeverij Thoth, 1995). ISBN 90 6868 124 9;
- Vertel de verhalen van Frans Heddema en Margit Willems, uitgegeven door Stadsdeel Amsterdam-Centrum (2005). ISBN 90-9019166-6.
