Noordwolde, monument op de N.H. begraafplaats

Vorm en materiaal
Het monument op de N.H. begraafplaats te Noordwolde (gemeente Weststellingwerf) is een bolvormige sculptuur, geplaatst op een vierkant voetstuk. Het kunstwerk is uitgevoerd in zwarte natuursteen.

Teksten
De tekst op de voorzijde van het voetstuk luidt:

'B. BEUGELING
J. BEUGELING
A. DE BOER
J.F. DE JONG
Y. KRIPS
G. KROL
T.R. MENGER
A. SCHOKKER
T.H. VERDENIUS
H. DE VRIES

ZIJ WERDEN DOOR HET KRIJGSGEWELD
AAN LAND EN VOLK ONTRUKT
HUN HEENGAAN BLIJVE ONS EEN TEKEN.'

De tekst op de linkerzijde van het voetstuk luidt:

'H. RODERS
M. VELDHUIZEN
P. DE VRIES
A. VAN WEERT'.

De tekst op de rechterzijde van het voetstuk luidt:

'R.T. ADAMS
W.P. BEARE
J.W. BELL
H.A. CHINN
W.J. DICKINSON
W.J. HARRELL
P.P.A. ONESON
A. SIMPSON'.

Het monument op de N.H. begraafplaats te Noordwolde (gemeente Weststellingwerf) is opgericht ter nagedachtenis aan tien medeburgers die op 29 december 1944 het slachtoffer werden van de razzia, aan vier medeburgers die ten gevolge van de arbeidsinzet in Duitsland stierven en aan acht geallieerde vliegers die op 30 juni 1942 bij Noordwolde sneuvelden.

De namen van de tien slachtoffers van de razzia luiden:

Bertus Beugeling, Jan Beugeling, Andries de Boer, Jan Folkert de Jong, Yme Krips, Gijs Krol, Thijs Reint Menger, Albert Schokker, Thomas Hendrik Verdenius en Hendrik de Vries.

De namen van de vier slachtoffers die ten gevolge van de arbeidsinzet in Duitsland stierven luiden:

Hendrik Roders, Marten Veldhuizen, Piet de Vries en Arend van Weert.

De namen van de acht geallieerde slachtoffers luiden:

Reginald Thomas Adams, Walter Percy Beare, James William Bell, Henry Adolphus Chinn, Winston James Dickinson, William Jess Harrel, Patrick Augustus Oneson en Alexander Simpson.

De razzia op 29 december 1944 in Noordwolde, waarbij 28 personen werden opgepakt, was het gevolg van het noemen van namen door de 22-jarige Roelof Veen uit Noordwolde. De familie Veen had na Dolle Dinsdag twee onderduikers in huis. Hun zoon Hendrik en Bennie Wibiër waren gedeserteerde 'schalkhaar' politiemannen. Wibiër en Roelof Veen gingen naar de smederij van Meindert Land in Nijeberkoop om carbid te kopen. De smid zei dat hij geen voorraad had, waarop Wibiër een pistool trok. De smid werd getroffen en stierf enkele uren later. Men had gezien dat een van de overvallers op een sportfiets met nikkelen velgen reed. Enkele dagen later volgden politiemensen een man die op een dergelijke fiets reed tot in Noordwolde. Daar gooide Roelof Veen de fiets tegen de muur van zijn ouderlijke woning. Hij ging naar binnen om samen met Wibiër door de achterdeur weer te verdwijnen. Zij werden later bij Meppel aangehouden en voor verhoor naar Crackstate in Heerenveen gebracht. Tijdens de verhoren heeft Roelof Veen vele namen genoemd van verzetsmensen in Noordwolde, die vrij algemeen bekend waren. Wibiër bekende dat hij een gedeserteerde politieman was en werd daarna doodgeschoten.

Bij Noordwolde verongelukte op 30 juni 1942 de Halifax MK II W 1113 LQ-G (for George) no. 405 (Vancouver) van het Royal Canadian Air Force Squadron, gelegerd op Gransden Ledge. De machine was om 23.01 uur gestart met als doel Bremen en stortte om 01.48 uur brandend neer bij Noordwolde. Waarschijnlijk was de bommenwerper beschoten door Duitse nachtjagers. Acht bemanningsleden kwamen hierbij om het leven.

Bertus Beugeling werd geboren op 26 april (jaar onbekend) in Noordwolde. Hij was hoefsmid. Na zijn arrestatie volgden acht weken gevangenschap in Crackstate. Vervolgens werd hij via Amersfoort gedeporteerd naar Lübeck, waar hij op 31 mei 1945 stierf.

Jan Beugeling werd geboren op 23 februari 1918 in Noordwolde. De broer van Bertus werd tijdens de bezetting ambtenaar van de distributiedienst in Wolvega. Hij maakte deel uit van de Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers. Na zijn arrestatie volgden in Crackstate zeer zware verhoren. Daarna werd hij op transport gesteld naar Ludwiglust, waar hij op 19 mei 1945 overleed.

Andries de Boer werd geboren op 3 maart 1888 in Gorredijk. Hij was veearts. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was hij lid van het verzet en bood hij hulp aan onderduikers. Op 29 december 1944 werd De Boer door de bezetter opgepakt. Hij kwam om het leven in het Duitse Wolterdingen op 13 april 1945.

Jan Folkert de Jong werd geboren op 4 augustus 1902 in Noordwolde. De 42-jarige winkelier had thuis een depot van de bonkaarten die aan onderduikers werden verstrekt. Na drie weken in Crackstate te hebben doorgebracht, werd hij naar Amersfoort vervoerd. Met het laatste transport uit dit kamp werd hij naar Neuengamme overgebracht. Op 13 mei 1945 stierf hij in Ludwiglust.

Yme Krips werd geboren op 21 december 1882 in Menaldum. Twee zoons van de 61-jarige veehouder in Noordwolde leden aan een spierziekte en waren hierdoor aan huis gebonden. Tijdens de bezetting bouwden de jongens radio's en zendapparatuur. Toen de bezetter de jongens wilden arresteren, zag hij dat ze invalide waren. Daarom werd in hun plaats vader Krips meegenomen. Via Crackstate ging hij in februari 1945 naar kamp Amersfoort en daarna via Westerbork naar Neuengamme. Op 20 april 1945 begon de evacuatie van dit kamp. Een deel van de gevangenen, onder wie Krips, werd te voet naar Rendsburg gedreven. Daar werden ze in een goederentrein geperst, die naar Lübeck reed. Hier werden de slachtoffers ingescheept op het voormalige luxe passagiersschip 'Athen'. Krips stierf aan boord op 26 april 1945 in de Lübeckerbocht.

Gijs Krol werd geboren op 6 februari 1920 in Noordwolde. Hij was werkloos onderwijzer toen hij een baan als lijnassistent bij de N.S. aanvaardde. Zijn standplaats was Nieuweschans. Tijdens de spoorwegstaking in september 1944 vertrok Krol met een groepje collega's naar Friesland. Krol dook onder bij zijn ouders in Noordwolde. Tijdens de razzia werd ook hij gegrepen en naar Crackstate vervoerd. Via kamp Amersfoort kwam hij in Duitsland terecht, waar hij tuberculose kreeg. In juli 1945 kwam hij in Nederland terug. Op 30 november 1945 stierf hij in het ziekenhuis van Heerenveen. Hij werd begraven op de N.H. begraafplaats in Noordwolde.

Thijs Reint Menger werd geboren op 31 oktober 1918 in Noordwolde. De bouwkundige (schuilnaam 'Rudolf') was medewerker van de L.O. en ambtenaar op het distributiekantoor in Wolvega. Tevens werkte hij mee aan het vervoer van gedropte wapens. Hij werd tijdens de razzia opgepakt en naar Crackstate afgevoerd. Op 31 mei 1945 kwam hij in Neuengamme om het leven.

Hendrik Roders werd geboren op 26 juni 1901 in Vinkega. Tijdens de bezetting ging hij vrijwillig naar Frankrijk, maar eenmaal terug in Noordwolde wilde Roders niet meer terug. Zijn vrouw verwachtte hun zevende kind. Roders bleef weigeren naar Duitsland te gaan en werd gearresteerd. Via kamp Vught kwam hij terecht in Bremen. Op 15 mei 1943 stierf hij aan bloedvergiftiging in het Marinelager te Neuenkirchen. Roders werd begraven op de Osterholzbegraafplaats in Bremen en herbegraven op de N.H. begraafplaats in Noordwolde.

Albert Schokker werd geboren op 6 maart 1909 in Scherpenzeel. Hij was medewerker van de L.O. in Weststellingwerf en opperwachtmeester van de marechaussee in Noordwolde. Hij werd vastgehouden op 22 januari 1945, zijn vrouw was op 29 december 1944 gearresteerd en mishandeld. Schokker stierf op 29 april 1945 in Neustadt.

Thomas Hendrik Verdenius werd geboren op 15 augustus 1901 in Heerde. Hij was arts in Noordwolde. Tijdens de bezetting was hij lid van de L.O. en de Ordedienst. Als spil in het Noordwoldiger verzet was Verdenius volledig op de hoogte van alle illegale activiteiten in zijn woonplaats. De arts hoorde in de nacht van 4 op 5 januari 1945 in Crackstate hoe Luitjen Mulder in de naastgelegen cel werd mishandeld. Om te voorkomen dat hijzelf ook zou worden gemarteld, maakte Verdenius een einde aan zijn leven. Hij werd begraven op de N.H. begraafplaats in Noordwolde.

Marten Veldhuizen werd geboren op 10 december 1911 in Noordwolde. Hij was gestichtswachter in Veenhuizen en medewerker van de droppingploeg Veenhuizen van de Knokploeg Noord-Drenthe. Op 16 december 1944 werden tien mannen van de ploeg, onder wie Veldhuizen, door de zogenaamde 'Bloedgroep-Norg' gearresteerd. Hij overleed op 22 februari 1945 in Neuengamme.

Hendrik de Vries werd geboren op 4 december 1909 in Noordwolde. De veehouder werd samen met zijn broer Jan gearresteerd en naar Crackstate overgebracht. Via kamp Amersfoort kwamen de broers in Duitsland terecht. Hendrik stierf op 14 april 1945 aan dysenterie in Wöbbelin. Jan vluchtte uit Duitsland en overleefde de oorlog.

Piet de Vries en Arend van Weert, twee Noordwoldiger rotanbewerkers, werden in verband met de arbeidsinzet tewerkgesteld als rangeerders bij de Duitse spoorwegen in Thale. De Vries raakte op 3 november 1943 tijdens het koppelen van twee spoorwagons tussen de buffers en stierf ter plaatse. Hij was op 21 maart 1921 in Noordwolde geboren en werd op 21 juni 1948 herbegraven op de N.H. begraafplaats in zijn geboortedorp. Arend van Weert, die op 28 januari 1917 in Noordwolde geboren was, stierf op 14 februari 1944 ook als gevolg van een rangeerongeluk. Drie jaar later werd zijn stoffelijk overschot naar Nederland overgebracht en herbegraven op de Algemene begraafplaats te Wilhelminaoord.

Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 1966.

Locatie
Het monument is geplaatst op de scheiding van het oude en nieuwe gedeelte van de N.H. begraafplaats te Noordwolde (gemeente Weststellingwerf).

Bronnen

• Verzetsmuseum Friesland: www.verzetsmuseum.nl;
• Tekens aan de weg – Tekens aan de wand van C. Reitsma (Leeuwarden, 1980). ISBN 9033020009.