Het monument
Vorm en materiaal
Het ‘Monument voor het Kunstenaarsverzet’ in Amsterdam is een abstract beeld van een gebalde vuist. Het in brons uitgevoerde beeld is geplaatst op een voetstuk van zwarte natuursteen.
Tekst
De tekst op het monument luidt:
‘WAT DOE JIJ,
NU JE LAND WORDT GETRAPT EN GEKNECHT…
GERRIT VAN DER VEEN’.
Symboliek
De gebalde vuist is een symbool van het verzet: de hand die vecht en terugslaat. Beeldhouwer en verzetsman Gerrit van der Veen heeft deze gedachte als volgt verwoord: ‘Wat doe jij, nu je land wordt getrapt en geknecht, nu het bloedt uit ontelbare wonden (…) Grijpt hem aan waar je kunt, hij die grijpt waar hij kan. Tot de laatste van ‘t tuig is verdreven.’
De geschiedenis
Het ‘Monument voor het Kunstenaarsverzet’ in Amsterdam is opgericht ter nagedachtenis aan verzetsman Gerrit-Jan van der Veen die op 10 juni 1944 in de duinen bij Overveen door de bezetter is gefusilleerd.
Gerrit-Jan van der Veen werd geboren op 26 november 1902 in Amsterdam. Hij was beeldhouwer en oprichter van het blad De Vrije Kunstenaar
en van de Persoonsbewijzen Centrale.
In de Tweede Wereldoorlog
weigerde Van der Veen lid te worden van de Nederlandse Kultuurkamer. Dit
was een door de Duitse bezetter ingesteld instituut, waar iedereen die
het vak van kunstenaar, schrijver, muzikant of podiumartiest wilde
uitoefenen, zich bij diende aan te melden. Hij werd zelfs leider van een
actiegroep tegen deze kamer.
Zijn atelier stond aan de
Zomerdijkstraat, waar hij met vrienden van zijn verzetsgroep plannen
smeedde tegen de bezetter. Al snel werd Van der Veen gearresteerd. Na
zijn vrijlating dook hij onder en zwierf hij door Amsterdam van het ene
onderduikadres naar het andere. Hij was zeer actief in het verzet. Zijn
verzetsgroep overviel onder meer de
Landsdrukkerij in Den Haag.
Op 27 maart 1943 is onder zijn leiding een
gewapende overval gepleegd op het Amsterdamse bevolkingsregister in de vroegere
concertzaal van Artis. Tijdens deze verzetsdaad raakte door een
ontploffing een deel van de kantoren in brand. Het water waarmee de
brandweer het vuur bluste, heeft een groot deel van de namen in de
kaartenbakken onleesbaar gemaakt. Twaalf leden van de verzetsgroep die
aan deze actie hadden deelgenomen, werden door de bezetter opgepakt en
op 1 juli 1943 gedood.
Gerrit van der Veen wist te ontkomen en
zette zijn illegale werk voort vanuit onderduikadressen. Bij een overval
op het Huis van Bewaring aan de Weteringschans werd Van der Veen
tijdens een vuurgevecht met Duitse soldaten door een kogel in zijn rug
getroffen. Vrienden wisten hem te verbergen, maar de jacht op zijn groep
ging door. Uiteindelijk heeft de bezetter zijn schuilplek ontdekt. Hij werd gearresteerd en is op 10 juni 1944 samen met drie
van zijn vrienden in de duinen bij Overveen gefusilleerd. Hij ligt begraven op de Eerebegraafplaats in Bloemendaal.
In
2003 heeft Gerrit Jan van der Veen postuum de Yad Vashem onderscheiding
ontvangen voor zijn verdiensten als niet-Jood voor zijn
Joodse medeburgers. De onderscheiding werd uitgereikt op het het Gerrit
van der Veen College door de Israëlische ambassadeur. Kinderen,
kleinkinderen en achterkleinkinderen van de verzetsheld waren hierbij
aanwezig.
In Amsterdam is een straat naar Gerrit van der Veen vernoemd. Ook herinneren een monument aan de Zomerdijkstraat,het monument op het voormalig Huis van Bewaring aan het Max Euweplein en het monument aan de Gerrit van der Veenstraat aan hem.
Onthulling
Het monument is onthuld in 1973 door de weduwe van Gerrit-Jan van der Veen, mevrouw L.A. van der Veen-Chijs.
Oorlogsslachtoffers
| Achternaam | Voornamen | Geboren | Overleden |
|---|
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument is geplaatst in het Westermanplantsoen, gelegen aan de Plantage Westermanlaan te Amsterdam.
Bronnen
- Plantage-Weesperbuurtvereniging;
- Krantenartikel in Het Parool van 4 mei 1983;
- Wikipedia;
- Om nooit te vergeten – Amsterdamse monumenten en gedenktekens ter herinnering aan de Tweede Wereldoorlog van Mies Bouhuys en Boris Klatser. (Bussum, Produktie Uitgeverij Thoth, 1995). ISBN 90 6868 124 9;
- Sta een ogenblik stil… Monumentenboek 1940/1945 van Wim Ramaker en Ben van Bohemen. (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN 90 242 0185 3;
- Vertel de verhalen van Frans Heddema en Margit Willems, uitgegeven door Stadsdeel Amsterdam-Centrum (2005). ISBN 90-9019166-6.
