Amsterdam, ‘Fusilladeplaats Rozenoord’

De ‘Fusilladeplaats Rozenoord’ in Amsterdam is een plek van bezinning. De gedenkplaats is opgericht ter nagedachtenis aan de meer dan honderd verzetsmensen die hier in de laatste maanden van de Tweede Wereldoorlog door de bezetter zijn gefusilleerd. 

De fusilladeplaats ‘Rozenoord’ wordt zo genoemd naar de rozenkwekerij die daar omstreeks 1900 werd aangelegd. ‘Rozenoord’ werd in die tijd een attractie met een rozentuin. Na de economische crisis werd het park opgeheven en in 1941 werd ook de kwekerij opgedoekt, waarna de gemeente Nieuwer-Amstel het terrein kocht voor de uitbreiding van de begraafplaats Zorgvlied. Tijdens de Hongerwinter van 1944 onderschepte de Crisis Controle Dienst (onder Duits gezag) hier vaak de voedselaanvoer voor de hongerige Amsterdammers. Aan het eind van de oorlog gingen de nazi’s Rozenoord als fusilladeplaats gebruiken.

Op 18 januari 1945 zijn bij Rozenoord elf mannen gefusilleerd
Het verzet in Amsterdam had de op vrijdag 5 januari 1945 begonnen registratie van arbeidskrachten in het kader van de Liese-Aktion, de Duitse wervingsactie voor de Arbeidsinzet genoemd naar partijfunctionaris H. Liese, tegengewerkt. In de vroege avond van die dag liquideerden zij in een gezamenlijke KP/RvV/OD-actie negen werkwillige, ‘foute’ GAB-medewerkers. Zes van hen overleden, drie raakten ernstig gewond. Kort hierna stak het verzet de Spieghelschool in de Marnixstraat – plaats van registratie – in brand. 

De fusillade van de elf mannen op 18 januari bij Rozenoord was een represaille voor het neerschieten door het verzet van de negen (waarbij zes gedood werden) van de GAB-medewerkers op 5 januari.

Abbink, Hendrik (geb. 1.12.1911); Blanken, Evert (geb. 30.9.1917); Eeltjes, Hendrik Jacob (geb. 6.6.1919); Frankenmolen, Antonius Henricus (geb. 29.7.1915); Hoffman, Gerrit (geb. 6.11.1921); Lotz, Anton (geb. 23.9.1911); Meedendorp, Willem Teunis (geb. 14.3.1922); Pieroen, Marinus Jacobus (geb. 6.1.1911); Rooth, Adam Petrus (geb. 4.6.1903); Trap, Pieter Jelle (geb. 14.1.1918); Venema, Willem (geb. 31.10.1916).

Op 30 januari 1945 zijn bij Rozenoord vijf mannen gefusilleerd
Het is niet zeker of dit een vergelding was, mogelijk was het een represaille voor het door de KP-Amsterdam vernielen van hoogspanningsgebouwen aan de Grasweg en Asterweg (op 25 januari), het Kattenburgerplein, de Oostenburgerdwarsstraat en het Cornelis Troostplein op 27 januari en de Cruquiusweg op 28 januari.

Hartog, Pieter (geb. 9.10.1920); Kloos, Jan (geb. 7.5.1919); Nijendaal, Jantjen Jan van (geb. 13.6.1926); Reidsma, Leendert (geb. 5.5.1919); Treffers, Thomas (geb. 17.8.1916).

Op 31 januari 1945 zijn bij Rozenoord zes mannen gefusilleerd, een van hen was een Duitser
Het was een straf voor diverse roofovervallen die ze te eigen bate hadden uitgevoerd, waarbij ze zich in Duits uniform verkleed hadden. Ze zijn op 22 december 1944 aangehouden.

Jonkhart, Gerrit (geb. 11.7.1914); Krop, Karel Jacobus (geb. 19.4.1920); Siem, Antonius Gustaaf Hendrikus (geb. 20.4.1912); Spel, Pieter (geb. 18.1.1925); Wagner, Ernst Ludwig (geb. 10.5.1920) (tekenaar en Obergefreiter bij de Duitse Wehrmacht, gedeserteerd en schuilnaam: Johannes Frank); Werst, Arnoldus Hermanus Johannes (geb. 1.8.1914).

Op 7 februari 1945 zijn bij Rozenoord vijf mannen gefusilleerd
Het was een represaille voor de aanslag op de NSB’er J. Feitsma, procureur-generaal op vrijdag 2 februari 1945. J. Bak was een communistisch leider van een verzetsorganisatie, mr. W.J.H. Dons was de vicepresident van de arrondissementsrechtbank, mr. H.J. Hülsmann de raadsheer, C.W. Ittman arts en (communistisch) verzetsstrijder en J. Smuling directeur van een Amsterdams scheepsbedrijf en lid van de verboden Vrijmetselaars. Ittman gaf medische hulp aan verzetsstrijders en onderduikers en verschafte onderdak aan vervolgden. Op 7 februari 1945 werden Ittmann en de vier anderen Rozenoord gefusilleerd. Ter nagedachtenis werd het pad naast de fusilladeplaats in 1992 naar Ittmann vernoemd.

Bak, Jacques (geb. 2.4.1922); Dons, Willem Jan Hendrik (geb. 23.5.1884); Hülsmann, Hermann Julius (geb. 25.6.1884); Ittmann, Cesar Willem (geb. 25.7.1914); Smuling, Jacob (geb. 25.3.1885).

Op 27 februari 1945 zijn bij Rozenoord vijf mannen gefusilleerd
Dit was een represaille voor de aanslag op Zollsekretär Willy F.E. Fischer, die op 17 februari 1945 gewond raakte bij Midwoud. De aanleiding voor de aanslag op Fischer was dat hij inwoners van Oostwoud zeer ruw behandeld had bij ondervraging naar de verblijfplaats van de vliegenier K. Belton. De vijf zijn gefusilleerd bij Rozenoord en niet zoals gebruikelijk op de plaats van de aanslag vanwege een tekort aan transportmiddelen.

Besterveld, Zeger (geb. 15.4.1919); Bosch, Leonardus (geb. 25.8.1914); Heijden, Dirk van der (geb. 7.12.1917); Heijden, Jacobus Friedrich van der (geb. 20.5.1914); Roman, Jacobus Antonius (geb. 7.3.1913).

Op 8 maart 1945 zijn bij Rozenoord 53 mannen gefusilleerd
Het was een van de represailles voor de aanslag bij herberg De Woeste Hoeve, waarbij de adjudant en de chauffeur van Hanns Albin Rauter, hoofd van alle SS-afdelingen en de hoogste politiechef, werden gedood. H.A. Rauter raakte daarbij zwaargewond. De aanslag bij De Woeste Hoeve tussen Arnhem en Apeldoorn vond plaats in de nacht van 6 op 7 maart 1945. Zes mannen van de Apeldoornse Binnenlandse Strijdkrachten (BS), de Nederlanders Geert Gosens, Henk de Weert, Karel Pruis en Wim Kok en twee gedeserteerde Oostenrijkse SS’ers Sepp Köttinger en Herman Kempfer, wilden een vrachtwagen bemachtigen waarin drie ton varkensvlees voor het Duitse leger zou zitten. Het verzet kon dit vlees goed gebruiken voor de vele hongerige vluchtelingen. In uniformen van de Waffen-SS (alleen Wim Kok droeg zijn marechaussee-uniform) gingen zij op de fiets naar De Woeste Hoeve. Rond middernacht hielden zij per ongeluk de auto van Rauter aan, een BMW-personenauto, die met zijn zwaar brommend geluid op dat van een vrachtwagen leek en op weg was van het hoofdkwartier in Didam naar Apeldoorn. Nadat Rauter en de andere Duitsers naar hun wapens grepen, merkte een van de verzetsmannen de vergissing, hij sprong op de motorkap en schoot op Rauter. Ook de andere BS’ers vuurden met hun stenguns tientallen kogels af. Rauter hield zich dood, maar leefde nog. Hierna gingen de verzetsstrijders er vandoor. Pas vijf uur later werd Rauter gevonden en naar het ziekenhuis gebracht.

Als represaille hebben de Duitsers op 8 maart 263 personen doodgeschoten. Behalve bij Rozenoord werden na de aanslag op de plek van De Woeste Hoeve fusillades gehouden bij De Woeste Hoeve, Fort De Bilt bij Utrecht, De Waalsdorpervlakte bij Scheveningen en op Kamp Amersfoort.

In Amsterdam kreeg W.P.F. Lages opdracht 75 gevangenen te laten fusilleren. Toen bleek dat zich hier slechts 53 Todeskandidaten bevonden, werd met dit aantal genoegen genomen.

Rauter zou in Duitsland van zijn verwondingen herstellen en pas na de oorlog weer naar Nederland terugkeren voor zijn proces. Hij werd ter dood veroordeeld en op 25 maart 1949 op de Waalsdorpervlakte doodgeschoten.

Twee leden van de groep Gosens overleefden de oorlog niet. Een week na de aanslag bij De Woeste Hoeve werden Pruis en Kempfer bij een razzia in de bossen tussen Eerbeek en Arnhem opgepakt. Pruis kwam bij het daaropvolgende vuurgevecht om het leven. Aangenomen wordt dat Herman Kempfer ook is omgekomen bij het vuurgevecht, maar zijn lichaam is nooit gevonden. In 1992 is bij De Woeste Hoeve een monument, ontworpen door Tirza Verrips, geplaatst ter nagedachtenis aan de geëxecuteerden.

Van de 53 slachtoffers van Rozenoord hebben 31 personen hun laatste rustplaats op de Eerebegraafplaats te Bloemendaal gekregen. Een van de slachtoffers C.H. (Kees) de Groot was topman bij het illegale blad Het Parool. Elk jaar in mei leggen vertegenwoordigers van Het Parool een bloemenkrans bij Rozenoord neer ter herinnering aan hun oud-collega en de andere slachtoffers. 

Akkerman, Nicolaas (geb. 25.4.1905); Appel, Nicolaas (geb. 11.10.1920); Bais, Johan (geb. 6.5.1921); Bettonville, Hendrik (geb. 10.12.1917); Beukman, Franciscus (geb. 23.11.1921); Beunders, Johan Willem (geb. 7.7.1920); Bosse, Antonius Maria (geb. 20.4.1922); Brink, Willem van den (geb. 28.1.1917); Conijn, Johannes Hendrikus (geb. 19.12.1916); Conijn, Paulus (geb. 6.7.1926); Doets, Elias (geb. 20.1.1918); Eijffinger, Augustinus Aloysius (geb. 10.3.1925); Frederiks, Albertus Ignatius (geb. 4.11.1907); Friederich, Johannes Thomas Fransiskus (geb. 12.10.1907); Gogh, Theodoor van (geb. 5.11.1920); Gorter, Gijsbert Johan (geb. 7.11.1920); Gorter, Pieter (geb. 17.3.1907); Goudriaan, Cornelis (geb. 17.2.1923); Groot, Jacob (geb. 16.4.1916); Groot, Cornelis Hendrikus de (geb. 13.10.1913); Gulikers, Pieter Joseph Hubert (geb. 13.3.1893); Hijden, Johannes Anthonius van der (geb. 27.8.1905); Hoek, Johannes Hermanus (geb. 20.11.1918); Huijbrecht, Petrus Johannes (geb. 28.12.1909); Jonge, Cornelis de (geb. 16.2.1920); Kramer, Petrus Antonius (geb. 17.9.1901); Kroon, Gerrit (geb. 11.4.1919); Langedijk, Johannes (geb. 7.5.1902); Leeghwater, Gerard (geb. 30.11.1919); Leeuwen, Jacobus Albertus van (geb. 4.1.1908); Lodder, Johannes (geb. 27.3.1918); Loos, Cornelis (geb. 22.4.1909); Meijer, Fokko (geb. 18.4.1914); Meijer, Herman (geb. 13.11.1906); Molenaar, Nicolaas (geb. 26.7.1910); Naarstig, Aloijsius Christiaan (geb. 15.2.1895); Nierop, Frederik Salvador van (geb. 21.6.1910); Rijswijk, Dirk Jan van (geb. 28.10.1904); Ris, Jan Ferdinand (geb. 15.6.1918); Schagen, Johannes Antonius (geb. 6.4.1909); Schippers, Johan Godefridus (geb. 13.2.1923); Schrijver, Hendricus (geb. 7.2.1914); Slooten, Pieter (geb. 14.4.1918); Smitt, Johannes Gesinus (geb. 4.7.1910); Stam, Jan Florentinus (geb. 1.4.1915); Stokhof, Petrus Antonius (geb. 15.4.1908); Stokmans, Johann Arnold Christoph (geb. 5.4.1900); Temme, Hendrik Elbert (geb. 4.7.1905); Terwiel, Hendrik (geb. 27.1.1917); Velden, Willem Bastiaan van der (geb. 22.11.1916); Vries, Cornelis Johannes de (geb. 17.6.1912); Weerdenburg, Jacobus Ludovicus van (geb. 5.5.1923); Welij, Johannes Christiaan Lodewijk Karel van (geb. 21.7.1907).

31 maart 1945 werden vijf mannen bij Rozenoord gefusilleerd
Het was een represaille voor de schietpartij van 21 maart 1945 in Stompetoren van de Knokploeg-Ursem, waarbij Duitsers gewond raakten en de ontdekking van een aantal illegale zaken op de boerderij van Mattheus J. Koning. 

Brand, Jan (geb. 30.5.1918); Koning, Andries de (geb. 23.7.1917); Koning, Gerard de (geb. 23.3.1899); Schwitters, Sjoert Christianus Pieter (geb. 13.5.1912); Swenger, Jan Antonius (geb. 8.8. 1920).

Op 14 april 1945 werden tien mannen bij Rozenoord gefusilleerd
Het was misschien een represaille voor het neerschieten van twee Landwachters in Noord-Holland. Er was geen transportmiddel meer om de represaille op de plaats van de aanslag uit te voeren, aldus Kriminalsekretär en Untersturmbfuhrer F.C.F. Viermann op 1 februari 1949.

Het kan ook een represaille zijn voor het op dinsdag 10 april 1945 door het verzet met behulp van dynamiet opblazen van enkele Wehrmacht-stellingen. 

Op zaterdagochtend 14 april 1945 werden de tien Todeskandidaten uit het Huis van Bewaring aan de Weteringschans gehaald, per vrachtwagen door de nog stille stad naar de Amsteldijk gebracht en daar omstreeks negen uur bij Rozenoord gefusilleerd. 

Broekhuijsen, Henricus Gerardus van (geb. 4.12.1919); Dobbinga, Christiaan Wilhelmus (geb. 2.10.1898); Heijboer, Johannes Pieter (8.3.1912); Hulsman, Dirk (geb. 14.10.1920); Kuster, Sebastianus Gerardus (24.8.1901); Lauwerens, Leendert (geb. 24.7.1903); Melle, Job Daniël van (geb. 26.5.1897); Romp, Hendrik Arnold (geb. 30.6.1904); Schamp, Theodorus Johannes (geb. 30.6.1904); Vester, Frederik Hendrik (3.9.1901).

Het volledige artikel van Pauline Westrik staat hieronder als download.

Onthulling
Het monument is onthuld op 4 mei 1973.