Herdachte groepen: Burgerslachtoffers, Verzet Nederland
Ontwerper: Jan Willem Havermans (1892-1964)
Onthulling: 25 oktober 1952
Adopteer dit monument.
Dit monument is in schooljaar 2018-2019 geadopteerd door 1e Montessorischool De Wielewaal.

Het monument

Vorm en materiaal
Het monument 'Verzetsgroep' in Amsterdam is een bronzen beeldengroep van drie magere mannen die in een vastberaden, maar bedroefde houding staan. Het beeld is geplaatst op een voetstuk. Rondom het gedenkteken is een plateau van klinkers aangelegd. Het monument is 2 meter 05 hoog, 1 meter 60 breed en 55 centimeter diep.

Teksten
De tekst op het voetstuk luidt:

'24 OCTOBER 1944'.

De tekst op de plaquette luidt:

'ALS REPRESAILLE VOOR EEN ACTIE VAN HET VERZET
WERDEN DOOR DE DUITSE BEZETTER 29 GEVANGENEN
UIT HET HUIS VAN BEWARING AAN DE WETERINGSCHANS
NAAR DEZE PLAATS OVERGEBRACHT EN IN DE VROEGE
OCHTEND VAN 24 OKTOBER 1944 ZONDER VORM
VAN PROCES GEFUSILLEERD'.

Symboliek
De mannenfiguren verbeelden drie verzetsstrijders die voor het vuurpeloton staan.

Wijziging
In april 2001 is er een plaquette aan het monument toegevoegd om aan te geven waarom er juist op deze plek een monument is geplaatst.

De geschiedenis

Het monument 'Verzetsgroep' in Amsterdam is opgericht ter nagedachtenis aan de 29 mensen die hier op 24 oktober 1944 bij wijze van represaille door de bezetter zijn gefusilleerd.

De namen en gegevens van de 29 gefusilleerde mannen luiden:

1. Franciscus X.A.M. Anink, elektrotechnicus, geb. 12-04-1909 te Amsterdam;
2. Cornelis Baas, machinist/chauffeur, geb. 27-03-1916 te Grootebroek;
3. Jan Bakker, assistent-apotheker, geb. 22-06-1892 te Amsterdam, hielp onderduikers;
4. Abraham Th. Bijland, scholier, geb. 18-07-1926 te Amsterdam;
5. Jan Boekestein, werknemer bij G.E.B., geb.24-01-1897 te Schermerhorn;
6. Kornelis Bonte, kantoorbediende, geb. 25-01-1924 te Hilversum;
7. Jozef A. Buis, gemeenteambtenaar, geb. 05-09-1909 te Zwaag, hielp onderduikers;
8. Maurits Cohen, reclametekenaar, geb. 29-03-1912 te Amsterdam;
9. Jacques A.A.Ch. Dekker, hoofdcorrespondent incassobank, geb. 27-12-1898 te Amsterdam, verspreidde illegale bladen;
10. Herman Drukker, sportleraar, 10-11-1910 te Amsterdam;
11. Job van Eyk, vertegenwoordiger, geb. 03-07-1896 te Maassluis;
12. Tjerk Gaastra, politieagent, geb. 04-03-1915 te Leiden;
13. Gerrit Gijzel, rijksambtenaar bij bureau Huiden en Leer, geb. 04-08-1917 te Rhenen;
14. Jan C. Kleingeld, assurantie-inspecteur, geb. 18-10-1900 te Rotterdam, hielp joden;
15. Roelf H.C. Looy, notarisklerk, 15-09-1919 te Alkmaar, verzetsman 'Jan Knok';
16. Gerrit Noorlander, opsporingsambtenaar, geb. 24-12-1918 te Amsterdam;
17. Pieter Nooteboom, bankemployee, geb. 23-08-1919 te Rotterdam, verspreidde illegale bladen;
18. Petrus Oosterheert, inspecteur levensverzekering, geb. 11-02-1893 te Appingedam, bij hem werd een ondergedoken schoonzoon ontdekt;
19. Hendrik A. Oosterman, bakker, geb. 16-03-1918 te Amsterdam, protesteerde tegen dwangarbeiderschap;
20. Zwier Regelink, leraar aardrijkskunde en geschiedenis, geb. 09-04-1909 te Baarn;
21. Johannes A.F. van Rooy, geb. 27-04-1913, lid van de Binnenlandse Strijdkrachten, taak: ophalen van gedropte wapens en samenstellen van springstoffen;
22. Hendrik van der Spoel, marechaussee, geb. 31-03-1903 te Oosterhesselen;
23. Oene Steenbeek, adjunct-directeur en controleur distributiedienst, geb. 06-10-1915 te Scherpenisse, hielp onderduikers;
24. Johannes M. Swagerman, chauffeur, geb. 16-01-1899 te Amsterdam;
25. Jan van Woerkom, treincontroleur, geb. 10-11-1889 te Hemmen, spoorwegstaker;
26. Rienk Zevering, zakenman, 18-09-1901 te Muiden, hielp joden, verspreidde illegale bladen;
27. Pieter Zijlstra, magazijnbediende, geb. 27-05-1921 te Amsterdam, verspreidde illegale bladen;
28. Jacques P.J. Zillesen, hoofdinformateur sociale zaken, geb. 28-03-1903 te Utrecht, hielp joden, verspreidde illegale bladen.

Het 29e slachtoffer betrof volgens dr. Lou de Jong een misdadiger. Bij de Oorlogsgravenstichting staat namelijk een zekere Johannes van Andel ingeschreven. Deze zou volgens datum en plaats het 29e slachtoffer moeten zijn. Andere bronnen spreken van een Duitse soldaat: H. van der Mark.

Maandag 23 oktober 1944 probeerde een groep verzetsstrijders om 'Polizei-Angestellter' Herbert Oehlschlägel, berucht SD'er, levend in handen te krijgen. Oehlschlägel verzamelde gegevens over illegale groepen en hij was de enige die te veel over hen wist. Honderden levens stonden op het spel, dus haast was geboden om hem zo snel mogelijk in handen te krijgen. Daartoe beraamden de Knokploegleden een aanslag net buiten het zicht van het hoofdkwartier van de Sicherheitsdienst (het huidige Gerrit van der Veen College).

Na Oehlschlägel een tijdje met een auto gevolgd te hebben, probeerden de verzetsstrijders op de hoek Apollolaan/Beethovenstraat de SD'er met chloroform te bedwelmen. Aangezien tijdens het hevige verzet van Oehlschlägel de fles chloroform brak en hij om hulp ging roepen, besloot men hem met een pistoolschot door het hoofd te doden. Omdat omstanders naderbij kwamen had men geen gelegenheid het lijk van de Duitser mee te nemen.

De volgende dag werden vroeg in de ochtend door de bezetter 29 gevangenen uit een cellenblok van de gevangenis aan de Weteringschans gehaald en in groepjes van vijf of zes, met de polsen aaneengeketend, naar het kruispunt waar de aanslag was gepleegd vervoerd. Daar werden zij op last van de SD-chefs Lages en Blumenthal om 7.30 uur gefusilleerd. Omwonenden werden gedwongen om toe te kijken. Sommige bronnen menen dat slechts één SD'er alle executies op zich nam. Het laatste groepje geketenden trachtte nog te vluchten, maar door de middelste man te doden, werd dat voorkomen. De stoffelijke overschotten bleven twee uur liggen alvorens een begrafenisondernemer ze weghaalde.

De meeste gevangenen hadden nog geen aanklacht tegen zich horen eisen. Zij waren bij wijze van represaille willekeurig geselecteerd. Bovendien werden dertig mannelijke bewoners van het huizenblok Beethovenstraat/Breughelstraat gearresteerd en weggevoerd om elders graafwerkzaamheden te verrichten. Ten slotte liet de bezetter ook nog twee villa's ontruimen die op de hoek van de kruising met de Apollolaan stonden en stak deze vervolgens in brand.

Een van de villa’s werd bewoond door een NSB'er. Hij klaagde erover bij Willy Lages. Die antwoordde: 'Als je schadevergoeding eist, moet je bij de gemeente Amsterdam zijn, ga maar naar de burgemeester.' Op woensdag 25 oktober werden de stoffelijke overschotten door een begrafenisondernemer naar Westerveld gebracht, alwaar zij werden gecremeerd en de as werd verstrooid.

Onthulling
Het monument is onthuld op 25 oktober 1952 door burgemeester Arnold Jan d'Ailly.

Jaarlijks wordt er bij dit monument een herdenking georganiseerd door het Comité 4/5 mei Amsterdam-Zuid.

Locatie
Het monument is geplaatst op de hoek Apollolaan/Beethovenstraat te Amsterdam.

Bronnen

• De heer Ronald Sanders, docent bij de 1e Montessorischool 'De Wielewaal' te Amsterdam;
• De heer Ruud Jongens;
• Het NIOD archief te Amsterdam;
• Krantenartikel in Het Parool van 4 mei 1983;
• Om nooit te vergeten - Amsterdamse monumenten en gedenktekens ter herinnering aan de Tweede Wereldoorlog van Mies Bouhuys en Boris Klatser. (Bussum, Produktie Uitgeverij Thoth, 1995). ISBN 90 6868 124 9;
• Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, deel 10B, 1e helft, pag. 384 tot 390, van Dr. Lou de Jong.