Wildervank, verzetsmonument

Vorm en materiaal
Het verzetsmonument in Wildervank (gemeente Veendam) is een glazen omhulsen met daarin een foliedruk die een half-liggend mannenfiguur afbeeldt. Het beeld is geplaatst op een voetstuk van natuursteen. Naast het beeld is op een gemetseld voetstuk een plaquette aangebracht. 

Teksten
De tekst op het voetstuk luidt:

‘EEN VOLK IN ZIJN VERZET
TOT EENHEID SAAMGEBONDEN
HEEFT IN DE STILLE STRIJD
ZIJN VRIJHEID WEERGEVONDEN’.

De tekst op de plaquette luidt:

‘MILITAIREN GEVALLEN IN MEI 1940
SMOOK HIRZO K. 28 JR.

VERZETSSTRIJDERS 1940 – 1945:
KAMMINGA JAN 29 JR.
LUBBERS CHRISTINUS W. 45 JR.
TALENS AREND 23 JR.’.

Wijziging
Oorspronkelijk bestond het monument vanaf 1948 uit een bronzen beeld van
een liggend mannenfiguur. Dit
beeld was ontworpen door Wladimir de Vries en was 1 meter 30 hoog, 1 meter 20 breed en 2 meter 40 diep.
De plaquette op het voetstuk is in 2002 aan het monument toegevoegd. Op  21 juni 2013 is het beeld van zijn voetstuk gehaald en door onbekenden ontvreemd. Op 22 april 2014 is het huidige beeld geplaatst op het bestaande voetstuk. Het nieuwe beeld bestaat uit een glazen blok waarin een foliedruk is geplaatst die een afbeelding vormt van het liggende mannenfiguur dat oorspronkelijk bovenop de sokkel stond. 

Het verzetsmonument in Wildervank (gemeente Veendam) is opgericht ter nagedachtenis aan de medeburgers die tijdens de bezettingsjaren zijn omgekomen in de strijd voor vrijheid. In het bijzonder worden met het gedenkteken drie omgekomen verzetsmannen (Jan Kamminga, Christinus Lubbers en Arend Talens) en een gesneuvelde militair (Hirzo Smook) herdacht.

Onthulling
Het monument is onthuld op 13 april 1948 door het Comité Gedenkteken. De plaquette is onthuld op 23 april 2002.

GETUIGENVERHAAL
De heren De Vries en Fröme, “Hun namen zijn verankerd”
De heren De Vries en Fröme zijn bestuursleden van de Stichting Naamsvermelding Oorlogsslachtoffers WOII. Op hun initiatief zijn in Veendam/Wildervank in 2002 en 2003 vier oorlogsmonumenten geplaatst, in de vorm van plaquettes met namen, bij reeds bestaande oorlogsmonumenten. Door het vermelden van de namen willen zij de oorlogsslachtoffers uit de anonimiteit halen, om te voorkomen dat het oorlogsleed van inwoners van de gemeente Veendam vergeten wordt.
De heer P.A. (Piet) de Vries (1922):
Naamloos
‘Vanaf 1995 ben ik bezig geweest met het plan voor een oorlogsmonument in Veendam. Er stonden al wel monumenten: een pilaar naast de Hervormde Kerk, een liggend beeld in Wildervank en de overblijfselen van de Synagoge in Veendam. Deze gedenktekens heb ik altijd te weinig specifiek gevonden. Te onpersoonlijk, naamloos. De monumenten zijn toch opgericht om de diverse oorlogsslachtoffers te eren en te gedenken. Dan ben ik van mening dat de namen van de omgekomenen er op vermeld moeten worden, en niet alleen de spreuk “Voor hen die vielen”.
Niet vergeten
Ik heb de oorlog bewust meegemaakt. Ik was toen een jaar of twintig. Mijn broer Simon zat bij het verzet. Ik heb wel eens hand- en spandiensten voor zijn groep verricht, onder meer de illegale krant Trouw rondgebracht. Toen de verzetsgroep werd opgerold, kwam er bij ons thuis een inval door de Sicherheitsdienst. Ze hebben Simon meegenomen, maar hij kon ontsnappen. We zijn allebei ondergedoken, ons ouderlijk huis werd leeggeroofd. Simon en ik zijn erdoor gekomen, anderen uit het verzet hebben hun leven gelaten. Ik vind dat je die niet mag vergeten.
Joodse inwoners
Wat mij ook heeft dwarsgezeten is het vergeten van de groep Joodse inwoners uit Veendam en Wildervank. De mensen hier hebben geen idee hoeveel Joden er zijn weggevoerd en vermoord. Als je er naar vraagt, zegt men “dertig of zo.” Het zijn er bijna tweehonderd geweest. Ouden van dagen, baby’s, hele gezinnen. Ik vind dat een verschrikkelijke geschiedenis. Binnen een paar weken waren deze Veendammers verdwenen. Ik heb verscheidene van deze mensen gekend, en na de oorlog waren ze compleet vergeten. Jaren ben ik bezig geweest om de juiste naam- en leeftijdsgegevens boven water te krijgen.
Niet voor niets
Toen ik begon met mijn actie om de namen van de oorlogsslachtoffers op of bij de monumenten vermeld te krijgen, kreeg ik geen medewerking. De gemeente Veendam zag er de noodzaak niet van in. Toen ik contact kreeg met de heer Fröme kwam er schot in de zaak: er werd een Comité opgericht, later de Stichting Naamsvermelding Oorlogsslachtoffers WOII. In 2002 en 2003 heeft onze inspanning uiteindelijk geleid tot de onthulling van vier plaquettes met namen. Daarmee hebben de oorlogsslachtoffers uit Veendam en Wildervank eindelijk een plek gekregen en zijn hun namen verankerd. Hopelijk worden zij ook in de toekomst niet vergeten. Je mag daar wat mij betreft een waarschuwing voor de komende generaties in zien. Ik woon toevallig vlak bij de Hervormde Kerk en zie vaak mensen stilstaan bij het monument. Dan denk ik: “Wat zou de connectie zijn? Wat gaat er door ze heen?” Alleen al het zien van deze mensen doet me beseffen dat wij ons niet voor niets hebben ingespannen.’
De heer H. (Herman) Fröme (1927):
Nederlands-Indië
‘Na de bevrijding ben ik als oorlogsvrijwilliger naar Nederlands-Indië gegaan. Ik heb daar 3 ½ jaar gezeten en van alles meegemaakt. Meer dan zesduizend jongens zijn daar omgekomen, dat wordt vaak vergeten. Voor mij is het als de dag van gisteren. Als de Nederlandse regering het anders had aangepakt, dan hadden we daar veel goeds kunnen doen. Ook in overleg met de onafhankelijkheidsbeweging. Wij hadden daar alles voor in huis, maar er werd gekozen voor een gewelddadige oplossing. Dat is niet goed geweest. Zoals het gegaan is, zijn er alleen verliezers geweest van deze oorlog.
Herdenking
Vanaf 1999 heb ik mij sterk gemaakt voor de herdenking van vier Veendammers die in Indië zijn gesneuveld. Net als bij de andere oorlogsslachtoffers voelde de gemeente eerst niets voor de vermelding van hun namen. Dat lag te gevoelig, de gemeente was bang voor negatieve reacties. Voor mij horen ze er gewoon bij. Gelukkig vond ik steun bij Piet de Vries. We hebben doorgezet, we dachten: “Als we het nu niet doen, dan zal het nooit gebeuren.”
Volwaardige plaats
Als laatste in de reeks van vier monumenten, is in september 2003 de plaquette voor de in Indië omgekomen Veendammers onthuld. Daarmee hebben ze een volwaardige plaats gekregen. Ik vind dat waardevol, de oorlog in Indië wordt naar mijn zin teveel weggemoffeld. Dit is een blijvende herinnering. Ik denk dat ook in komende generaties aandacht gegeven zal worden aan de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en Indië. Of de mensen er lering uit trekken? Ik betwijfel het. Er is nog nooit vrede op aarde geweest. Wat dat betreft zie ik het effect van de monumenten minder positief dan Piet de Vries.’

Bronnen

• Gemeente Veendam;
• Nederlands Dagblad;
• Veendammer.nl;
• RTVNoord. 

Voor meer informatie
Beelden van Veendam (Stichting Beeldende Kunst Veendam, 1992).