Het monument
Vorm en materiaal
Het Jan Bonekamp en Hannie Schaft-monument in Zaandam (gemeente Zaanstad) is een natuurstenen gedenksteen met het embleem van de Gewestelijke Sabotage Afdeling. G.11 verwijst naar Gewest 11, het gebied waarin Hannie Schaft en Jan Bonekamp hun verzetswerk uitvoerden. Op de steen zijn twee bronzen plaquettes bevestigd. Aan de linkerkant van de gedenksteen is een informatiepaneel geplaatst. Het gedenkteken is 1 meter 50 hoog, 50 centimeter breed en 10 centimeter diep.
Teksten
De tekst op de linkerhelft van de gedenksteen luidt:
‘VRIENDEN
VERZET
1940 – 1945
HANNIE
SCHAFT’
De tekst op de rechterhelft van de gedenksteen luidt:
OPGEDRAGEN
AAN JAN
VAN
ZIJN KAMERADEN
21 JUNI 1944′.
De tekst op de linkerplaat luidt:
‘HANNIE SCHAFT
NAM DEEL AAN DE ACTIE
OP 21 JUNI 1944. ZIJ WAS
DE MEEST OPGEJAAGDE
VERZETSSTRIJDSTER.
GEARRESTEERD 21 MAART
1945. ONDANKS GEMAAKTE
AFSPRAKEN WERD ZIJ
GEFUSILLEERD. 17 APRIL 1945.
ZIJ WAS 24 JAAR’.
De tekst op de rechterplaat luidt:
‘OP 21 JUNI 1944
WERD OP DEZE PLAATS DE
IJMUIDENSE VERZETSSTRIJDER
JAN BONEKAMP
TIJDENS EEN VUURGEVECHT
MET EEN HANDLANGER
VAN DE VIJAND
DODELIJK GEWOND
ZIJN LEEFTIJD WAS
DERTIG JAAR’.
Wijzigingen
Oorspronkelijk bestond de gedenksteen enkel uit het linkerdeel. In 1980 is op initiatief van Zaanse oud-verzetsmensen het gedenkteken voor Hannie Schaft ernaast geplaatst.
De geschiedenis
Het Jan Bonekamp en Hannie Schaft-monument in Zaandam (gemeente Zaanstad) is opgericht ter nagedachtenis aan de omgekomen verzetsmensen Hannie Schaft en Jan Bonekamp.
Hannie Schaft werd geboren op 16 september 1920. Zij studeerde Volkerenrecht aan de Universiteit van Amsterdam en was lid van de Amsterdamse Vrouwelijke Studenten Vereniging (AVSV). Al in de eerste oorlogsjaren deed ze als koerierster verzetswerk. Op de fiets vervoerde zij wapens, illegale kranten en documenten. In 1943 beëindigde Hannie Schaft haar studie, omdat zij weigerde de loyaliteitsverklaring te ondertekenen. Daarna zocht ze contact met de Haarlemse verzetsgroep van de Raad van Verzet. Deze verzetsgroep opereerde ook in de Zaanstreek.
Samen met verzetsman Jan Bonekamp pleegde Schaft op 21 juni 1944 een aanslag op de in Zaandam wonende kapitein van politie W.M. Ragut. De Nederlandse politieman moest worden uitgeschakeld, omdat hij werkzaam was voor de Sicherheitsdienst. Op de Westzijde fietsten Schaft en Bonekamp de verrader tegemoet. Na een schot van Schaft viel de politieman gewond van zijn fiets. De politieman stierf ter plekke. Tijdens de aanslag werd Bonekamp geraakt door een kogel van Ragut. Hij overleed twee dagen later aan zijn verwondingen.
Hannie Schaft wist te ontkomen per fiets. Maar op 21 maart 1945 werd zij alsnog bij een routinecontrole op straat aangehouden. Ze werd betrapt op het in bezit hebben van verzetskranten en een pistool. Ondanks afspraken tussen de bezetter en de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten om geen mensen meer te executeren, werd de 24-jarige Hannie Schaft op 17 april 1945 in de duinen bij Overveen gefusilleerd, drie weken voor de bevrijding. Op 27 november 1945 werd Schaft herbegraven op de Erebegraafplaats te Overveen, in aanwezigheid van koningin Wilhelmina, prinses Juliana en prins Bernhard. Van de koningin kreeg ze postuum het Verzetskruis. Ook werd zij postuum geëerd door de Amerikaanse generaal Eisenhower met de ‘Medal of Freedom’. Na de Tweede Wereldoorlog schreef Theun de Vries het boek Het meisje met het rode haar. Dit verhaal over het leven van Hannie Schaft is verfilmd.
Oprichting
De Stichting Hoekmanfonds verzorgde de financiën voor de realisering van dit monument.
Onthulling
Het hernieuwde monument is onthuld op 21 juni 1980 door mevrouw R. van Os-Schouten.
Herdenking
Elk jaar op 8 maart (de Internationale Vrouwendag) en op 4 mei leggen leerlingen van de Hannie Schaftschool bloemen bij het monument.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument is geplaatst voor het Kunstcentrum Zaanstad, gevestigd aan de Westzijde te Zaandam (gemeente Zaanstad).
Bronnen
- Herdenkingscomité 4 Mei Zaandam;
- Werkgroep Hannie Schaft 8 maart van de FNV Vrouwenbond, regio Zaanstad;
- Sta een ogenblik stil… in Zaanstad – Herdenkingsmonumenten in Zaanstad 1940-1945 vanRob Vreeken (Zaandam, Elkaland Drukkerij V.O.F., 2001);
- Jan Bonekamp, verzetsman in de Tweede Wereldoorlog;
- www.dodenakkers.nl;
- Stichting Monumenten Spreken.
‘Monumenten Spreken’
Een korte documentaire over dit monument is hier te bekijken. Aanvullende informatie over de 28 monumenten in de Zaanstreek is te vinden op de website Monumenten Spreken.
Voor meer informatie
- Herdenkingsmonumenten in Zaanstad 1940 – 1945 (Stedelijk 4 en 5 Mei Comité Zaanstad, maart 2002);
- De website over Hannie Schaft.
