Het monument
Vorm en materiaal
Het monument in het Stadhuis te Zaandam (gemeente Zaanstad) bestaat uit een drieluik, een ingelijste gedenkpenning en een zwartmarmeren zuil. De bovenste en onderste plaat van de drieluik zijn beschilderd. Op de middelste glazen plaat is een tekst aangebracht. Op de gedenkpenning ter gelegenheid van 50 jaar bevrijding staat de beeltenis van koningin Wilhelmina.
In de zuil ligt een boek met de namen van 171 joodse inwoners van de zeven voormalige Zaangemeenten, die in de oorlog zijn omgebracht. De historicus drs. P.H. Heere (NIOD) heeft deze gegevens verzameld. De namen zijn gekalligrafeerd door de benedictinessen van de Onze Lieve Vrouw Abdij in Oosterhout. Wekelijks wordt een pagina omgeslagen, zodat alle namen twee- of driemaal in een jaar zichtbaar zijn en de herinnering aan de doden levend wordt gehouden.
Tekst
De tekst op de zuil luidt:
‘TER NAGEDACHTENIS AAN
DE TIJDENS DE JAREN
1940 – 1945 OMGEKOMEN
JOODSE INWONERS VAN
DE ZEVEN VOORMALIGE
ZAANGEMEENTEN.’
Symboliek
Met het drieluik heeft kunstenaar Pieter Groot willen uitbeelden dat we altijd weer te maken krijgen met oorlog. Maar er is ook hoop: een zwerm vogels symboliseert de vrijheid.
De eerste tegel laat zien hoe groepen mensen opgewekt met hun hoeden zwaaien bij het aanhoren van een oorlogsverklaring. Daarachter bevinden zich mensen die met vlaggen uitgerust voor hun idealen opkomen. Onder al die beelden zijn honderden soldaten te zien die ten slotte ondergaan in een poel van onmenselijkheid. Op de derde tegel zijn groepen vliegtuigen afgebeeld, die Nederland hebben bevrijd. De toestellen transformeren zich in een vlucht vogels die de vrijheid symboliseren. Boven dit gedenkteken hangt een replica van het monumentje van de Februaristaking van 1941.
De geschiedenis
Het monument in het Stadhuis herinnert de inwoners van Zaandijk (gemeente Zaanstad) aan de verwoestende gevolgen van de Tweede Wereldoorlog. In die periode heeft de Duitse bezetter 171 joodse inwoners van de zeven voormalige Zaangemeenten in vernietigingskampen in Duitsland, Polen en Oostenrijk omgebracht.
Tevens benadrukt het monument de opluchting en de vreugde die de bevrijding heeft gebracht. Tijdens de bezettingsjaren sprak koningin Wilhelmina vanuit Londen voor Radio Oranje de bemoedigende woorden: ‘Aan de uitgang van ieder dal komt men in de ruimte en in het licht.’
Oprichting
Als dank voor de inzet van de bevolking bij het verzet tegen de bezetter heeft de Stichting Voormalig Zaans Verzet 1940-1945 de gemeente Zaanstad het drieluik aangeboden.
Onthulling
Het monument is onthuld op 3 april 1990 door Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Bernhard.
De replica van het monumentje van de Februaristaking van 1941 werd in 2001 uitgereikt aan de 90-jarige Saul Smit, die tientallen jaren als voorzitter actief betrokken was bij de Nederlandse Israëlitische gemeente en tal van joodse organisaties. ‘Dit beeldje past zeker meer bij het gedenkteken in de hal van het stadhuis dan in mijn huiskamer,’ was zijn overtuiging.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Wijziging
Het monument was voorheen geplaatst in de hal van het gemeentehuis van de gemeente Zaanstad in Zaandijk. Het monument is verplaatst naar het nieuwe stadhuis van Zaanstad in Zaandam.
Locatie
Het monument is geplaatst in het Stadhuis, gevestigd aan het Stadhuisplen 100 te Zaandam (gemeente Zaanstad).
Bronnen
- Sta een ogenblik stil… in Zaanstad – Herdenkingsmonumenten in Zaanstad 1940-1945 van Rob Vreeken (Zaandam, Elkaland Drukkerij V.O.F., 2001);
- Gemeentearchief Zaanstad;
- Stedelijk 4 en 5 mei comité Zaanstad.
