Renesse, oorlogsmonument

Vorm en materiaal
Het oorlogsmonument in Renesse (gemeente Schouwen-Duiveland) is een wit natuurstenen beeld van een vrouwenfiguur, die een gefusilleerde man vasthoudt. De vrouw draagt een Schouwse kap. Het beeld is geplaatst op een vierkant voetstuk van witte natuursteen. Voor het beeld zijn twee natuurstenen gedenkplaten geplaatst.

Teksten
De tekst op de voorzijde van het voetstuk luidt:

'10
DECEMBER
1944'.

De tekst aan de rechterzijde van het voetstuk luidt:

'M.K. V.D. BEEK
I.M. V.D. BIJL
J.A. VERHOEFF
M.P.M. V.D. KLOOSTER
C. LAZONDER'.

De tekst aan de linkerzijde van het voetstuk luidt:

'J.P. JONKER
L.M. JONKER
A.M. PADMOS
JOH. OUDKERK
W.M. BOOT'.

De tekst op de linker gedenkplaat luidt:

'1940-1945
TER NAGEDACHTENIS AAN DE BURGERS EN MILITAIREN
VAN SCHOUWEN-DUIVELAND, DIE ALS GEVOLG VAN DE
TWEEDE WERELDOORLOG
WAAR OOK TER WERELD ZIJN OMGEKOMEN

EEN VOLK DAT VOOR TIRANNEN ZWICHT
ZAL MEER DAN LIJF EN GOED VERLIEZEN
DAN DOOFT HET LICHT

(H.M. VAN RANDWIJK)'.

De tekst op de tweede gedenkplaat luidt:

'1945-1962
NEDERLANDS-INDIË

TER HERINNERING AAN DE GESNEUVELDE MILITAIREN
ZIJ HEBBEN HUN LEVEN GEGEVEN TIJDENS DE UITVOERING
VAN HUN OPDRACHT VOOR HET VADERLAND

J.G. VAN SEVENHUIJSEN, BROUWERSHAVEN * 15.12.1900, † SOERABAJA 05.05.1950
TH. OKKERSE, BRUINISSE * 14.08.1922, † TALOLO 01.02.1947
J.C. V.D. WEIJDE, DRIESCHOR * 03.06.1925, † TJANDJOER/ KARANGTENGAH 14.01.1949
M.C. KRISTELIJN, ELLEMEET * 11.07.1926, † DARMARADJA 04.01.1948
S. KOOTSTRA, ELLEMEET * 06.12.1922, † SOERABAJA 21.07.1946
L. STOEL, ELLEMEET * 01.10.1926, † RANTJAKALONG 24.03.1949
J. BOOT, KERKWERVE * 28.08.1926,† NGAWI/ GEDOENGKLOKAH 08.07.1949
J.W. ZEEMAN, NIEUWERKERK * 06.05.1915,† DEMPET/ SOERADADI 14.01.1948
A.L. V.D. WERVE, NOORDGOUWE* 25.10.1925, † BANDOENG/ BANTJARSARI 21.09.1947
S. DEN BOER, ZIERIKZEE * 21.02.1927, † DAWAS 07.01.1949
P.C. GILDE, ZIERIKZEE * 13.07.1883, † BATAVIA 25.07.1947
W.C. HARTENDORP, ZIERIKZEE * 17.10.1927, † MADIOEN 19.01.1949
K. VAN REE, ZIERIKZEE * 14.09.1920, † TJIEMAS 03.08.1948
J.M. VAN STRIEN, ZIERIKZEE * 08.09.1928, † MADIOEN 18.05.1949
D. VERLOO, ZIERIKZEE * 24.03.1925, † BATAVIA 13.10.1946
STOEL, ZONNEMAIRE * 22.04.1913, † KLENDER 20.03.1946

VERENIGING OUD MILITAIREN INDIËGANGERS'.

Symboliek
Het beeld staat symbool voor de verzoening van de moeder (gezien als het eiland Schouwen) met het offer dat een van haar zonen heeft gebracht (het piëta-motief).

Wijziging
In het voorjaar van 1987 is het oorspronkelijke voetstuk vervangen door een sokkel van een duurzamere steensoort. In 2000 zijn de twee gedenkplaten aan het monument toegevoegd.

Het oorlogsmonument in Renesse (gemeente Schouwen-Duiveland) is opgericht ter nagedachtenis aan de tien plaatselijke verzetsmensen die op 10 december 1944 door de bezetter zijn gefusilleerd.

De namen van de verzetsmensen luiden: M.K. v.d. Beek, I.M. v.d. Bijl, J.A. Verhoeff, M.P.M. v.d. Klooster, C. Lazonder, J.P. Jonker, L.M. Jonker, A.M. Padmos,. Joh. Oudkerk en W.M. Boot.

Met het gedenkteken worden tevens alle medeburgers herdacht die in de Tweede Wereldoorlog of tijdens de koloniale oorlog in Indonesië in het voormalig Nederlands-Indië zijn omgekomen.

In november 1944 was vrijwel geheel Zeeland bevrijd, met uitzondering van Schouwen-Duiveland. In december 1944 speelden er zich tragische gebeurtenissen af. Begin december kondigde de bezetter een deportatie af voor alle mannen op het eiland tussen de 17 en 40 jaar. Zij moesten zich melden voor tewerkstelling in Duitsland. Ambtenaren kregen de opdracht lijsten samen te stellen met de namen en verblijfplaatsen van deze mannen.

Op zondag 3 december 1944 zond de Ordedienst op Schouwen-Duivenland een noodkreet naar de geallieerden op het reeds bevrijde St.-Philipsland. Diezelfde dag hebben metselaar en verzetsman Stoffel van den Hoek, gemeentesecretaris Cormelis Lazonder en ambtenaar Willem Maarten Boot het plan opgevat om de bevolkingsregisters te laten verdwijnen. Van der Hoek zou de kluis, waarin behalve de namen van de mannen uit Renesse ook die van Noordwelle, Serooskerke, Ellemeet en Scharenijke zaten, leeghalen. Hij kreeg de sleutels van Boot, die dezelfde dag nog onderdook, evenals Lazonder.

Op 6 december 1944 wilden de Britten een aantal verzetsmannen van het eiland halen teneinde voorbereidingen te treffen voor de bevrijding van Schouwen-Duivenland. Een Engelse landingsboot zou de mannen op een plek ergens aan de dijk tussen Zierikzee en Haamstede oppikken en hen naar het bevrijde Noord-Beveland overbrengen.

Uit elke gemeente gingen een paar mensen mee, te weten: Menke Koos van der Beek, de gebroeders Joost Pieter en Leendert Marie Jonker, Johannis Oudkerk, Jan Andreas Verhoeff, Marcus Pieter Machiel van der Klooster, Iman Marinus van der Bijl en de bij de overval op de kluis van Renesse betrokken Boot, Lazonder en Padmos. Bovendien gingen drie geallieerde piloten, de Armeense soldaat Jork, de student M.J. de Glopper en politieagent Christiaan Wisse en zijn vrouw mee. Allen hadden ze een bijdrage geleverd aan het verzet tegen de bezetter.

Na een mislukte poging op 6 december 1944 probeerde de groep een dag later opnieuw in contact te komen met de Britten. Wederom slaagden zij hier niet in. De zeventien besloten in groepjes de dijkwachterswoning te verlaten. Inmiddels had de bezetter de Engelse patrouille bij de kust gesignaleerd. Agent Wisse en zijn echtgenote werden door de bezetter aangesproken. De politieman vestigde de aandacht op zijn lekke band. Door met zijn zaklantaarn bij te schijnen, kon hij de anderen een sein geven.

Wisse: 'Het oponthoud zal misschien 6 of 7 minuten hebben geduurd. In die tijd had het tweede groepje met Van der Beek al lang bij ons moeten zijn. Uit het feit dat ze wegbleven, concludeerde ik dat ze het licht hadden gezien. Ze hadden begrepen dat er iets mis was.' De bezetter liet Wisse en zijn vrouw ongemoeid. Toen het echtpaar in de richting van Zierikzee fietste, hoorden zij plots pistoolschoten. De drie piloten en student De Glopper wisten te ontkomen, maar de elf anderen slaagden er niet in te ontvluchten. Lazonder raakte tijdens het vuurgevecht zwaargewond. Ook sneuvelden twee Duitse militairen. De groep werd gearresteerd en overgebracht naar het Wehrmachtsheim in Zierikzee, waar zij werden verhoord en mishandeld.

Op 8 december 1944 werd de groep in een huifkar geladen. In Brouwershaven moesten zijn overstappen op een boot. Op weg naar Middelharnis slaagde de Armeen Jork erin overboord te springen. De bezetter opende onmiddellijk het vuur. Later vond men in de buurt waar de Armeen voor het laatst was waargenomen, het lichaam van een in soldatenuniform gestoken man. Eenmaal in Middelharnis aangekomen, werd de groep opnieuw op hardhandige wijze verhoord door leden van het zogenaamde Standgerecht. De groep werd 'wegens begunstiging van den vijand, in samenwerking met een terroristengroep' ter dood veroordeeld.

Het vonnis werd op 10 december 1944 voltrokken. Bij de beboste ingang van Slot Moermond in Renesse werden negen van hen opgehangen. De gewonde Lazonder moest samen met twintig getuigen uit de omliggende dorpen toekijken. Diezelfde nacht overleed Lazonder aan zijn verwondingen. De tien slachtoffers zijn een aantal dagen later op het kerkhof van Renesse begraven.

Ook worden met het monument zestien militairen uit Schouwen-Duiveland herdacht die in het voormalige Nederlands-Indië zijn gesneuveld. De namen van de zestien slachtoffers luiden: J.G. Sevenhuijsen, Th. Okkerse, J.C. v.d. Weijde, M.C. Kristelijn, S. Kootstra, L. Stoel, J. Boot, W.J. Zeeman, A.L. v.d. Werve, S. den Boer, P.C. Gilde, W.C. Hartendorp, K. van Ree, J.M. van Strien, D. Verloo en K. Stoel.

Onthullilng
Het monument is onthuld op 4 mei 1949 door de Commissaris van de Koningin in Zeeland, jhr. mr. A.F.C. de Casembroot.

Locatie
Het monument is geplaatst in het grasperk aan de Oude Moolweg te Renesse.

Bronnen

• Gemeente Schouwen-Duiveland;
• Tijdschrift Accent van 6 december 1969;
• Van obelisk tot oorlogsgraf – Kleine monumenten en ornamenten in Zeeland, deel 2 van Jan J.B. Kuipers en Peter Sijnke (Provincie Zeeland, oktober 2002). ISBN: 90-71565-70-x;
• Sta een ogenblik stil… Monumentenboek 1940/1945 van Wim Ramaker en Ben van Bohemen. (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN 90 242 0185 3;
• Mens & Dier in Steen & Brons door Peter en René van der Krogt.