Apeldoorn, monument bij het Apeldoorns Kanaal

Vorm en materiaal
Het monument bij het Apeldoorns Kanaal is een liggende gedenksteen van zwart marmer, omgeven door zwerfkeien van de Veluwe. De gedenksteen is 1 meter 70 hoog, 1 meter 30 breed en tien centimeter diep. Op de steen is een afbeelding van de 'Maple Leaf' (esdoornblad) en het gemeentewapen van Apeldoorn aangebracht.

Tekst
De tekst op de gedenksteen luidt:

'ALBERT VAN DER SCHEUR EN GIJS NUMAN
SLOPEN IN DE NACHT VAN 16 OP 17 APRIL 1945
OVER DIT SLUISJE NAAR DE CANADESE BEVRIJDERS
EN VOORKWAMEN MET DIT MOEDIGE OPTREDEN
EEN ZWARE BESCHIETING VAN APELDOORN.
DEZE GEDENKSTEEN WERD GEPLAATST OP 17 APRIL
VAN HET JAAR 2000

AANGEBODEN DOOR:
DE VERENIGING OUD APELDOORN
EN HOOGENBERG NATUURSTEEN'.

Symboliek
De 'Maple Leaf' is het nationale symbool van Canada.

Het monument bij het Apeldoorns Kanaal herinnert de inwoners van Apeldoorn aan een actie van de verzetsmannen Gijs Numan en Albert van de Scheur, waarbij werd voorkomen dat de stad onder Canadees vuur kwam te liggen.

Op 17 april 1945 hebben zij een verkenningseenheid van het Canadese leger over de sluis Apeldoorn binnengeloodst. Hierdoor konden de Canadezen constateren dat de bezetter de stad inmiddels had verlaten.

Op vrijdag 13 april hadden de Canadezen Twello bereikt en rukten verder op naar Teuge. Onderweg naar Apeldoorn werd eerst nog een hevig vuurgevecht geleverd met Duitsers bij de spoorwegovergang ten zuidwesten van Teuge. Vijf tanks brachten hier de beslissing, waarna de Canadezen verder doorstootten tot 2 km voor Apeldoorn.

In de nacht van vrijdag 13 op zaterdag 14 april probeerde een Canadese compagnie, meerijdend op tanks, in één run de Broeksbrug over het kanaal te bereiken. Maar om 05.15 uur, toen ze nog maar 50 meter van de brug verwijderd waren, vloog de brug met een daverende knal de lucht in door een mijn.

Andere Canadese militairen probeerden zaterdagmorgen vroeg de splitsing Deventerstraat – Zutphenseweg (de Tol) in handen te krijgen, maar tevergeefs. Pas veel later zouden zij er in slagen deze kruising te veroveren. Ook de voortzetting van de aanval naar de Deventerbrug, zondagmorgen vroeg, mislukte volledig. Na afloop kon de trieste balans worden opgemaakt: twee doden, vier zwaar gewonden, twee tanks vernietigd. De hele zondag werd er nog verwoed gevochten om dichterbij het kanaal te komen; pas tegen de avond werd het kanaal bij Zevenhuizen bereikt. Andere Canadese militairen slaagden er door het vijandelijke vuur niet in bij de Deventerbrug en bij de 400 meter meer naar het zuiden gelegen overgang te komen.

Canadese commandanten trokken uit de mislukte aanvallen en de hevige Duitse tegenstand de conclusie dat de stad hardnekkig zou worden verdedigd door wel 3000 Duitse parachutisten. Niets was minder waar: de Duitsers trokken zich juist uit de stad terug. De opmars van de Engelsen uit de omgeving Arnhem vorderde namelijk zo snel, dat de Duitsers afgesneden dreigden te worden. De Canadezen, die hiervan niets wisten, planden daarom een grootscheepse aanval op Apeldoorn na een voorafgaande artilleriebeschieting.
De commandant van de Binnenlandse Strijdkrachten in Apeldoorn, Gijs Numan, hoorde van deze plannen. Er moest snel gehandeld worden om deze beschieting te voorkomen.

In een kelder dicht bij de Deventerbrug zat een aantal Duitse soldaten, die de brug moesten opblazen als de Canadezen kwamen. Numan en enkele anderen wisten hen te overtuigen dat ze zich beter konden overgeven. Zij leverden hun wapens in en werden in de kelder opgesloten.

In de nacht van 16 op 17 april stak Gijs Numan met Albert van der Scheur als gids het kanaal over bij het sluisje aan de Vlijtseweg. Dat was een riskante onderneming, sluipend en kruipend trokken ze door het maanverlichte niemandsland. Toen plotseling een Canadese schildwacht opdook van achter een heg, wisten ze hem te overtuigen van hun goede bedoelingen en werden meegenomen naar een commandopost. De commandant geloofde hun verhaal niet, hij bleef ervan overtuigd dat er nog 3000 Duitse soldaten in Apeldoorn waren en wilde niet afzien van de artilleriebeschieting om zijn eigen soldaten te sparen. Gijs Numan bood toen aan de gevangen genomen Duitsers op te halen en met drie Canadese vrijwilligers gingen ze terug. Na verhoor van de Duitsers besloot de commandant de stad Apeldoorn niet te beschieten en in plaats daarvan een stille nachtaanval uit te voeren. In ganzenpas volgden 100 Canadezen Gijs Numan over de sluis. Ze hadden sokken over hun zware soldatenschoenen getrokken om zo min mogelijk geluid te maken. Er volgden nog meer Canadese soldaten, die gedekte posities innamen en wachtten op het sein voor de grote aanval.

De Canadezen waren er nog steeds niet helemaal van overtuigd dat de Duitsers waren vertrokken. In de vroege morgen van de 17e april schoot Gijs Numan 3 lichtkogels af als sein dat alles veilig was. Al snel hadden de Canadezen – zo tegen 's ochtends half vijf- de oostkant van de stad stevig in handen. Direct daarna gaf de Canadese commandant orders aan de andere regimenten om bij zonsopgang de stad binnen te trekken. Midden op de ochtend was het noordwesten en het centrum van Apeldoorn bevrijd.

Om ongeveer 9.00 uur in de morgen van 17 april kwamen de eerste troepen aan bij Paleis Het Loo. Een klein half uur later wapperde de Nederlandse vlag boven het bordes. De bevrijding van de stad Apeldoorn was een feit

Tijdens hun leven zijn Numan en Van der Scheur niet geëerd met een gedenkteken voor hun dappere optreden.

Oprichting
De oprichting was een initiatief van de Vereniging Oud Apeldoorn, naar aanleiding van de 55e herdenking van de bevrijding van Apeldoorn.

Onthulling
Het monument is onthuld op 17 april 2000 door burgemeester G.J. de Graaf.

Locatie
Het monument bevindt zich bij het sluisje aan het Apeldoorns Kanaal te Apeldoorn.

Bronnen

• De heer Jelle Reitsma;
• Het Comité Nationaal Canadees Bevrijdingsmonument;
• www.apeldoornendeoorlog.nl;
• www.pmargriet.cms.sintact.nl;
• Apeldoorn '40-'45, het verhaal achter de Apeldoornse oorlogsmonumenten van Jan Heerze en Jelle Reitsma (Apeldoorn, 2006).