Het monument
Vorm en materiaal
De plaquette op de gevel van de Noorderkerk in Amsterdam is van brons.
Tekst
De tekst op de gedenkplaat luidt:
'MAANDAG 24 FEBRUARI 1941,
'S AVONDS OM 6 UUR,
SPRAKEN LEDEN VAN DE TOEN VERBODEN
COMMUNISTISCHE PARTIJ VAN NEDERLAND
HIER 250 MEDEBURGERS TOE.
ZIJ RIEPEN OP TOT EEN PROTESTSTAKING
TEGEN HET WEGVOEREN VAN 400 JOODSE
AMSTERDAMMERS DOOR DE DUITSE BEZETTER.
DE VOLGENDE OCHTEND BRAK
DE FEBRUARISTAKING UIT.'
De geschiedenis
De plaquette op de gevel van de Noorderkerk in Amsterdam herinnert aan een bijeenkomst op 24 februari 1941, waarbij leden van de
Nederlandse Communistische Partij opriepen tot een protestactie die
heeft geleid tot de Februaristaking. Met het gedenkteken worden tevens alle Jordaanbewoners herdacht die door de Duitse bezetter zijn weggevoerd en omgebracht.
In de periode voorafgaand aan de Februaridagen van 1941 werd er door de bezetter steeds meer druk uitgeoefend op het politieke en economische leven en kregen de anti-Joodse maatregelen een steeds grimmiger karakter. Geüniformeerde NSB'ers van de Weerbaarheidsafdeling (WA) gingen over tot het organiseren van provocaties in Joodse buurten. Eigenaars van hotels en cafés werden gedwongen plakkaten op te hangen met de tekst 'Joden niet gewenscht', er werden marktkramen vernield, ruiten van winkels ingegooid en Joden mishandeld.
Op 11 februari 1941 kwam het op het Waterlooplein tot een ware veldslag, waarbij de WA'er Hendrik Koot zwaargewond raakte en enige dagen later aan zijn verwondingen overleed. Als reactie hierop werd de oude Joodse wijk een dag later door de bezetter afgesloten.
Op 17 februari ontstond er veel ophef over het feit dat bij de Nederlandse Scheepbouw Maatschappij in Amsterdam-Noord door loting een aantal ongehuwde arbeiders voor dwangarbeid in Duitsland werden aangewezen. Alle arbeiders verlieten de werf en ook op andere werven legden de arbeiders het werk neer.
Op 19 februari werd in de Van Woustraat 'IJssalon Koco' van de Duits-Joodse vluchtelingen Ernst Cahn en Alfred Kohn bestormd door manschappen van de Grüne Polizei. Toen de manschappen al schietend binnendrongen, werden zij opgewacht door een knokploeg die bij hen ammoniak in het gezicht spoten. Alle aanwezigen werden gearresteerd.
Er volgden harde represailles. Op bevel van
SS-chef Heinrich Himmler, rijkscommissaris Arthur Seyss-Inquart en
SS-generaal Hanns Albin Rauter vond er in de Jodenbuurt een
grootschalige razzia plaats. 427 Joodse mannen in de leeftijd van 18
tot 35 jaar werden bij hun
gezinnen weggehaald en naar het Jonas Daniël Meijerplein gebracht. Van
daaruit werden zij op transport gezet naar de concentratiekampen
Buchenwald en Mauthausen. Slechts twee van hen zouden het overleven.
De verontwaardiging bij de Amsterdammers was groot. In de avonduren van 24 februari 1941 werd op de Noordermarkt een korte bijeenkomst gehouden, waaraan veel ambtenaren deelnamen. De circa 250 aanwezigen werden toegesproken door onder meer de gemeentearbeider Dirk van Nimwegen. Nog dezelfde nacht werd door de illegale Communistische Partij Nederland (CPN) het manifest Staakt, staakt, staakt !!! opgesteld, dat in de vroege ochtenduren werd verspreid aan de poort van talrijke bedrijven.
De oproep vond breed gehoor onder de Amsterdammers. Overal in de hoofdstad werd het werk neergelegd en ontstond een sfeer van spontane saamhorigheid. Het openbaar vervoer kwam tot stilstand en bij nagenoeg alle andere gemeentelijke diensten werd het werk neergelegd. Er werd gestaakt bij de scheepsbouw en metaalbedrijven in Noord, bij de confectiefabriek Hollandia-Kattenburg en bij grootwinkelbedrijven als de Bijenkorf. Een dag later breidde de staking zich uit tot de Zaanstreek, Kennemerland (Haarlem en Velsen), Hilversum, Utrecht en Weesp.
De bezetter reageerde furieus. Op 26 februari nam generaal Friedrich Christiansen het gezag in de provincie Noord-Holland over. Op zijn bevel moest er bij onlusten en samenscholingen met scherp in de menigte worden geschoten.
De stakers gingen weer aan het werk. In de weken die daarop volgden werden honderden stakers en vooral CPN'ers gearresteerd. Sommigen kwamen voor het vuurpeloton, anderen kregen langdurige gevangenisstraffen opgelegd.
De Februaristaking van 1941 was de eerste, grote daad van verzet in Nederland tegen het antisemitisme en de terreur van de
Duitse bezetter.
Onthulling
De gedenkplaat is onthuld op 25 februari 1976 door de toenmalige Amsterdamse wethouder Harry Verheij. Tijdens de bezetting maakte Verheij deel uit van de 'Tramgroep',
een communistische verzetsgroep die medeorganisator was van de
Februaristaking.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
De plaquette is bevestigd op de buitenmuur van de Noorderkerk, gelegen aan de Noordermarkt in Amsterdam.
Bronnen
- Website Comité Herdenking Februaristaking 1941;
- Beeldbank Stadsarchief Amsterdam;
- Krantenartikel in Het Parool van 4 mei 1983;
- Om nooit te vergeten – Amsterdamse monumenten en gedenktekens ter herinnering aan de Tweede Wereldoorlog van Mies Bouhuys en Boris Klatser. (Bussum, Produktie Uitgeverij Thoth, 1995). ISBN 90 6868 124 9;
- Sta een ogenblik stil… Monumentenboek 1940/1945 van Wim Ramaker en Ben van Bohemen. (Kampen, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok Matrijs, 1980). ISBN 90 242 0185 3;
- Vertel de verhalen van Frans Heddema en Margit Willems, uitgegeven door Stadsdeel Amsterdam-Centrum (2005). ISBN 90-9019166-6.
