De toenemende angst voor oorlog vormt een belangrijke reden om bij 4 en 5 mei stil te staan. Dat blijkt uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek (NVO) 2025, een jaarlijks terugkerend onderzoek naar opvattingen over vrijheid en over herdenken en vieren in Nederland. De Nationale Herdenking en Bevrijdingsdag worden daarbij nog steeds van groot belang geacht.
8 op de 10 mensen geeft aan 4 mei belangrijk of heel belangrijk te vinden. Het aandeel mensen dat de Nationale Herdenking heel belangrijk vindt is daarmee iets gedaald ten opzichte van vorig jaar. Bevrijdingsdag wordt als belangrijk of heel belangrijk gezien door bijna driekwart van de ondervraagden (73%). Ten opzichte van vorig jaar hebben meer mensen activiteiten ondernomen op 5 mei: zo is de deelname aan een Bevrijdingsfestival gestegen van 9% naar 13%. Ook werd er vaker deelgenomen aan lokale activiteiten (21%) dan in het jaar ervoor (16%). Het feit dat 5 mei vorig jaar in het weekend viel speelt daarbij wellicht een rol.
Zorgen over oorlog
De afgelopen jaren was al een forse stijging zichtbaar van mensen die bang zijn dat Nederland betrokken raakt bij een oorlog. In 2025 ervaart maar liefst de helft van de mensen een zekere mate van angst voor oorlog. Uit een klein aantal diepte-interviews die dit jaar zijn afgenomen blijkt dat de mate waarin mensen zich zorgen maken wel sterk kan verschillen. Hoewel mensen meer zorgen ervaren, hebben die bij vrijwel niemand invloed op het eigen dagelijks leven. Sommige geïnterviewden geven aan dat de actuele geopolitieke onrust de herdenking nu extra betekenisvol maakt.
Ook het gevoel van verbondenheid tijdens 4 mei wordt benoemd als waardevol. De redenen dat men stilstaat bij de Nationale Herdenking én bij Bevrijdingsdag zijn dan ook veranderd ten opzichte van voorgaande jaren: meer algemene redenen zijn afgenomen en motieven die te maken hebben met angst voor oorlog en met hedendaagse conflicten zijn toegenomen.
Afname van vrijheid
Tegelijkertijd is de ervaring van allerlei vrijheden gedaald. Opvallend grote dalingen zijn te zien in de mate waarin mensen democratie, stemrecht en gelijke rechten ervaren in hun leven. Er zijn daarin per vorm van vrijheid verschillen te vinden uitgesplitst naar leeftijd en herkomst. Zo ervaren mensen met een niet-westerse achtergrond (55%) minder vaak dat ze zichzelf kunnen zijn dan mensen zonder migratieachtergrond (77%). Voor de afwezigheid van oorlog en aanslagen (dat slechts 19% voldoende ervaart) zijn er geen verschillen te vinden. Dat betekent dat dit thema gemiddeld gezien een belangrijke rol speelt in het leven van de ondervraagden, ongeacht leeftijd of herkomst.
Tweede Wereldoorlog: vervolging
In het onderzoek van dit jaar werd een specifieke groep mensen ondervraagd (n=149) die aangaven dat ze zelf, of dat hun familie, te maken heeft gehad met vervolging door de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog: bijvoorbeeld vanwege een Joodse afkomst (40%), vanwege een politieke overtuiging (11%) en/of omdat ze deelnamen aan het verzet (32%). Een ruime meerderheid vindt het goed als de aandacht op 4 mei voornamelijk uitgaat naar de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog (61%). Daar staat tegenover dat meer dan de helft er ook voor open zou staan als slachtoffers van alle oorlogen wereldwijd zouden worden herdacht op 4 mei (52%). Een relatief grote groep (30%) staat hier neutraal tegenover en slechts 5% van deze groep is het hiermee zeer oneens.
Over het Nationaal Vrijheidsonderzoek
Het Nationaal Vrijheidsonderzoek (NVO) is een langlopend monitoringsonderzoek dat sinds 2001 jaarlijks wordt uitgevoerd in opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Vanaf 2020 wordt voor de meting gebruik gemaakt van het LISS panel van Centerdata. In 2025 hebben ruim 1200 personen aan het onderzoek meegedaan. Zij vormen een representatieve afspiegeling van de Nederlandse bevolking van 16 jaar en ouder. Het onderzoek is uitgevoerd door middel van een online enquête. De data zijn verzameld in februari 2025.