Ondanks afnemende gevoelens van verbondenheid en saamhorigheid in de samenleving, blijven de Nationale Herdenking op 4 mei en Bevrijdingsdag op 5 mei de dagen waarop Nederlanders zich het sterkst verbonden voelen met de rest van de samenleving. Dat blijkt uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek (NVO) 2023, een jaarlijks terugkerend onderzoek naar het draagvlak voor herdenken en vieren in Nederland. Dit onderzoek werd door het onderzoeksbureau Centerdata uitgevoerd in opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei.
Net als voorgaande jaren geeft een groot deel van de Nederlandse bevolking aan de Nationale Herdenking en Bevrijdingsdag (heel) belangrijk te vinden (respectievelijk 85% en 77%). De Nationale Herdenking en Bevrijdingsdag staan bovenaan een lijst van collectieve momenten van betekenis waarop mensen zich (heel) verbonden voelen met andere Nederlanders en eindigen hoger dan bijvoorbeeld Koningsdag of grote sportevenementen.
Algemene gevoelens van saamhorigheid en verbondenheid in de samenleving nemen af ten opzichte van voorgaande jaren. Zo is het percentage mensen dat aangeeft zich thuis te voelen in Nederland gedaald (van 87% in 2021 naar 82% in 2023), alsmede het percentage dat het gevoel heeft iets te moeten bijdragen aan Nederland (van 41% naar 35%). Ook heeft een kleiner percentage het gevoel invloed uit te kunnen oefenen in Nederland (van 20% naar 17%). Tegen deze achtergrond wijzen de stabiele betrokkenheid bij en verbondenheid met 4 en 5 mei op het blijvende belang van het herdenken en vieren op deze twee dagen. Een ruime meerderheid (70%) geeft daarnaast aan 5 mei graag als jaarlijkse vrije dag te zien.
Breder herdenken en vieren
Naast het blijvende draagvlak voor 4 en 5 mei, zien we ten opzichte van vorig jaar dat er een groeiende wens is om datgene wat herdacht wordt breder te trekken. Zo groeit het aandeel mensen dat aangeeft alle Nederlandse oorlogsslachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en oorlogssituaties en vredesoperaties daarna te herdenken op 4 mei (van 73% naar 78%). Een grotere groep mensen vindt daarnaast dat andere oorlogen dan de Tweede Wereldoorlog meer aandacht zouden moeten krijgen op 4 mei (van 53% naar 59%). Bovendien zouden meer mensen graag meer uitleg krijgen bij wie er precies herdacht wordt en waarom dit gebeurt (van 72% naar 75%). Ook op het vlak van vieren op 5 mei zien we een wens tot een bredere invulling: een ruime meerderheid van de ondervraagden zou voorstander zijn van een naamsverandering van ‘Bevrijdingsdag’ naar ‘Dag van de Vrijheid’, om daarmee meer nadruk te leggen op vrijheid in het algemeen en op democratie en mensenrechten.
Geschiedenis van Nederland
Er is ten opzichte van 2022 een lichte stijging zichtbaar in de verbondenheid die mensen voelen met de Nederlandse geschiedenis; bijna de helft van de respondenten geeft aan zich (helemaal) verbonden te voelen met die geschiedenis. Mensen zien de Tweede Wereldoorlog nog steeds als de meest invloedrijke historische gebeurtenis met betrekking tot het heden. Van een aantal andere historische gebeurtenissen die lager scoren wordt de hedendaagse invloed wel hoger ingeschat dan in 2021. We zien belangrijke stijgingen in de invloed die mensen toedichten aan het slavernijverleden, het koloniale verleden en – waarschijnlijk vanwege de oorlog in Oekraïne – aan de Koude Oorlog.
Vrijheid, onvrijheid en angst voor oorlog
Meer mensen (20% in 2023 tegenover 11% in 2022) geven aan dat hun gevoel van vrijheid de afgelopen vijf jaar is toegenomen. Hier zien we zeer waarschijnlijk het effect van het wegvallen van de maatregelen rondom de coronapandemie gedurende 2022. In tegenstelling tot dit toegenomen gevoel van vrijheid geven steeds meer mensen aan dat vrijheid minder vanzelfsprekend is: in 2020 was nog 49% het (zeer) eens met deze stelling, terwijl dit percentage in 2023 gestegen is naar 66%.
De angst voor oorlog is in 2023 sterk toegenomen. Ongeveer een derde van de mensen is bang dat Nederland in de komende vijf jaar betrokken zal raken bij een oorlog, of dat mensen met wie zij zich verbonden voelen in de komende vijf jaar betrokken raken bij een oorlog. In 2021 betrof dit nog ongeveer een op de tien mensen. Oudere mensen zijn doorgaans angstiger voor oorlog dan jongere mensen. De angst dat zoiets als de Tweede Wereldoorlog opnieuw kan gebeuren wordt in 2023 ook vaker als reden voor zowel herdenken op 4 mei, als vieren op 5 mei genoemd. Deze resultaten zijn vermoedelijk te verklaren door de inval van Rusland in Oekraïne.
Over het Nationaal Vrijheidsonderzoek
Het Nationaal Vrijheidsonderzoek (NVO) is een langlopend monitoringsonderzoek dat sinds 2001 jaarlijks wordt uitgevoerd in opdracht van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Onderzoeksbureau Centerdata was in 2020, 2021, 2022 en 2023 verantwoordelijk voor de uitvoering. In 2023 hebben ruim 1200 personen aan het onderzoek meegedaan. Zij vormen een representatieve afspiegeling van de Nederlandse bevolking van 16 jaar en ouder. Het onderzoek is uitgevoerd door middel van een online enquête. De data zijn verzameld van 6 tot en met 28 februari 2023.
Download hier het uitgebreide rapport over het NVO (pdf, 2,4 MB)