Het monument
Vorm en materiaal
Het Pollatz-monument is een sculptuur van cortenstaal en stelt het huis voor van de familie Pollatz. Op het sculptuur is een tekst aangebracht. Tevens bevat het monument een QR-code die verwijst naar een site met informatie over de geschiedenis waar het monument naar verwijst.
Tekst
De tekst op het monument luidt:
‘ “DU WEISST JA, DA WARTET NOCH EIN KIND IN AMSTERDAM. KÖNNTEN WIR ES NICHT NOCH NEHMEN?”
VAN 1934 TOT 1945
WAS HIER DE SCHOOL
EN HET KINDERTEHUIS
VAN HET QUAKER-ECHTPAAR
LILI EN MANFRED POLLATZ
ZIJ REDDEN TIENTALLEN
JOODSE KINDEREN.’
Het citaat op het monument is een uitspraak van Lili Pollatz die later door haar man Manfred in een biografische tekst over haar is opgeschreven. Ieder jaar als hij haar vroeg wat zij zich voor haar verjaardag wenste, gaf zij dit als antwoord.
De geschiedenis
Het Pollatz-monument is opgericht ter nagedachtenis aan de quakers Lili Pollatz-Engelsmann (geboren 1883 in Gohlis) en Manfred Pollatz (geboren 1886 in Dresden). De Pollatzen, beiden leraar, emigreerden in januari 1934 met hun vier kinderen Marianne, Inge, Karl-Heinz en Rosmarie uit Klotzsche, een villadorp bij Dresden naar Nederland. Hun emigratie was gemotiveerd door hun weerstand tegen het Naziregime. Manfred had ontslag genomen bij de school waar hij werkzaam was en is voor zijn vertrek naar Nederland gearresteerd en korte gevangen gezet.
Tussen 1934 en 1945 boden de Pollatzen in hun huis onderdak aan meer dan dertig kinderen. In eerste instantie namen zij vluchtelingenkinderen op uit Duitsland en Oostenrijk. Dit werd via quakerposten in Berlijn, Parijs en Wenen mogelijk gemaakt. De kinderen kregen tussen 1934 en 1941 les op het quakerschooltje in het huis. De school en het kindertehuis werden bekostigd uit de pensioenen van Manfred en Lili en uit fondsen en donaties uit de internationale quakergemeenschap. Tijdens de oorlog vingen de Pollatzen zeven Nederlandse joodse baby’s en peuters op en vormde hun huis een toevluchtsoord voor verzetsstrijders. Ook verspreidde de familie illegale bladen, onder meer Trouw.
Er zijn negen ‘Pollatz-kinderen’ bekend die de oorlog niet hebben overleefd. Daarvan zijn er zeven in diverse concentratiekampen vermoord, één tijdens een ‘bloedbad’ in Rumbula en één is als piloot verongelukt. Acht van hen waren toen al vertrokken uit Haarlem. Tussen 1941 en 1945 verbleven, naast zeven Nederlandse joodse baby’s en peuters, nog zes halfjoodse jonge vluchtelingen bij de familie Pollatz. Een van hen is in 1944 opgepakt en in een kamp vermoord.
Na verraad kwam Manfred Pollatz via kamp Vught in Dachau terecht. Zijn zoon Karl-Heinz zette zich in voor zijn vrijlating; Hij verklaarde zich bereid als arts naar het Oostfront te gaan in ruil voor de vrijlating van zijn vader. Hij heeft dit niet overleefd.
Lili Pollatz overleed in maart 1946 aan kanker. Manfred Pollatz is overleden in 1964. De laatste van hun drie dochters is in 1995 overleden. In 2013 werden Manfred en Lili Pollatz postuum door Yad Vashem erkend als Rechtvaardigen onder de Volkeren.
Oprichting
Buurtbewoonster Isobel Wijnberg maakte zich nadrukkelijk hard om deze geschiedenis middels een herdenkingsplaquette levend te houden. In mei 2013 werd voor dit initiatief door het bestuur van de Wijkraad Koninginnebuurt ondersteund door hun rekeningnummer ter beschikking te stellen voor donaties. Via plaatselijke kranten werd bekendheid gegeven aan het initiatief. Behalve door buurtgenoten en de wijkraad werden onder meer bijdragen geleverd door voormalige vluchtelingenkinderen, hun familie en het Genootschap der Vrienden (quakers). Er werd een comité opgericht van buurtgenoten, waaronder de huidige eigenaren van het huis. Tot mei 2014 kwamen de leden regelmatig bij elkaar om het monument te realiseren. De kunstenares en de maker van het monument komen beiden uit de buurt, vandaar dat de keuze op hen viel.
Onthulling
Op 4 mei 2014 is het Pollatz-monument onthuld door burgemeester Bernt Schneiders en voormalig vluchtelingenkind Ruth Rault-Steinitz. Er waren bij deze plechtigheid ongeveer 80 mensen aanwezig.
Oorlogsslachtoffers
| Achternaam | Voornamen | Geboren | Overleden |
|---|
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
- Haarlems Dagblad. 1 mei 2014;
- Haarlems Dagblad. 4 mei 2014;
- RTV Noord-Holland. 4 mei 2014;
- Website Koninginnebuurt Haarlem;
- Website Virtuele tochten Noord-Holland;
- Mevrouw A. Hollaender.
Het verhaal van het instituut Pollatz is beschreven in een boek door Isobel Wijnberg en Anja Hollaender, wiens vader onderdak vond bij de familie. De titel van dit boek luidt: ‘Er wacht nog een kind… De quakers Lili en Manfred Pollatz, hun school en kindertehuis in Haarlem 1934-1945′ (AMB Uitgeverij: 2014).
