Het monument
Vorm en materiaal
De Nederlandse plaquette op de gedenkplaats Sachsenhausen in Oranienburg
(deelstaat Brandeburg) is aangebracht op een muur.
Naast de plaquette bevindt zich een gedenkplaatje met een Duitse vertaling van de Nederlandse tekst.
Tekst
De tekst op de plaquette luidt:
‘IN MEMORIAM
MET EERBIED EN RESPECT HERDENKEN WIJ DE
NEDERLANDERS DIE IN DE PERIODE 1940-1945
HIER ZIJN OMGEKOMEN.
ZIJ GAVEN HUN LEVEN VOOR ONZE VRIJHEID.
IN GEDACHTEN BLIJVEN ZIJ IN ONS MIDDEN.
2008, GEMEENTEBESTUUR VUGHT.’
De geschiedenis
De Nederlandse plaquette op de gedenkplaats Sachsenhausen in Oranienburg
(deelstaat Brandenburg)
is opgericht ter nagedachtenis aan de circa 1.400 Nederlanders die in het concentratiekamp Sachsenhausen of in één van de buitencommando’s zijn omgekomen.
Het Duitse concentratiekamp Sachsenhausen werd in
de zomer van 1936 door de Schutzstaffel (SS) – een paramilitaire
organisatie binnen de Duitse nazi-partij – geopend. De eerste gevangenen
waren politieke gevangenen (zoals communisten) en
criminelen. Later werden hier ook mensen gevangen gezet die
door het naziregime als
‘minderwaardig’ werden beschouwd, zoals Joden, geestelijk gehandicapten,
Roma-zigeuners, homoseksuelen en Jehova’s Getuigen. In Sachsenhausen
zaten ook krijgsgevangenen, vooral Russen.
Vanaf april 1940
beschikte Sachsenhausen over een crematorium. Hiertoe werd besloten
nadat een vrachtwagen op weg naar Berlijn bij een
ongeluk lijken had verloren. De gevangenen werden ingezet voor
dwangarbeid en net als in veel andere concentratiekampen vonden ook in
Sachsenhausen medische experimenten plaats.
In het kamp werden
dagelijks
gevangenen doodgeschoten of opgehangen: 33 Polen en 88 Nederlanders in
mei 1942, waaronder Johannes Antonius Alphonsus Mekel, Richard Leonard
Arnold Schoemaker, Pierre Marie Robert Versteegh en Johan Hendrik
Westerveld.
In 1942 werd Station Z aangelegd, een installatie voor vernietiging van gevangenen (nekschotmachine). Een jaar later werd Station Z
uitgebreid met een gaskamer, die tot het einde van de oorlog dienst zou
doen. Het aantal slachtoffers van vergassing is niet bekend, omdat de
transporten voor de gaskamer niet werden geadministreerd. Bij later onderzoek werden grote as-akkers ontdekt.
Vanaf
1942 kwam er steeds meer vraag naar goedkope arbeidskrachten. Hierdoor
nam het aantal gevangenen dat werd ingezet als dwangarbeider
toe. Op het hoogtepunt waren er zo’n 100 buitenkampen en
buitencommando’s. Bedrijven
die gebruikmaakten van dwangarbeiders waren onder meer Siemens,
Henschel-Werke Berlin, Daimler-Benz, IG Farben en AEG. Wie niet kon
werken – bijvoorbeeld door ziekte – tekende daarmee in
feite zijn doodvonnis. Want arbeidsongeschiktheid betekende veelal dat
men op de trein gezet werd naar een vernietigingskamp.
Begin 1945
werd het kamp ontruimd als gevolg van het oprukken van de
geallieerden. Veewagons vol gevangenen vertrokken naar
vernietigingskampen als Auschwitz en Majdanek. De gevangenen die levend
aankwamen, werden hier alsnog om het
leven gebracht. Eind april 1945 waren er nog 36.000 gevangenen in
Sachsenhausen. Op 20 april 1945 startte wat later bekend is geworden als
de Dodenmars. 33.000 Gevangenen vertrokken te voet uit het kamp,
verdeeld in groepen van 500, richting het noordwesten.
Sachsenhausen werd bevrijd op 22 april 1945 door Russische en Poolse eenheden van het Rode Leger.
Er waren 3.000 gevangenen achtergebleven, hoofdzakelijk zieken en
verplegers. Onder hen 1.400 vrouwen. Ondanks de
medische zorg die de geallieerden hen gaven, kwamen na de bevrijding nog
minimaal 300 gevangenen om het leven door ziekte en uitputting.
In Sachsenhausen hebben van 1939 tot 1945 ongeveer 200.000 mensen
gevangen gezeten. Circa 30.000
tot 50.000 mensen kwamen om het leven door ziekte, uithongering,
uitputting, marteling en executie.
Vught-transport
Op 5 en 6 september 1944 (Dolle Dinsdag) werd Kamp Vught door de
bezetter ontruimd. Vrouwen werden naar Ravensbrück gedeporteerd en ruim
2.800 mannen werden per treinwagon afgevoerd naar Sachsenhausen. Bij aankomst op 8 en 9 september viel
dit zogenaamde Vught-transport uiteen. Sommigen bleven in Sachsenhausen, anderen werden weggevoerd naar de buitencommando’s
(Heinkel, Rathenow, Falkensee, de Klinkerwerken enz.).
In Sachsenhausen
hebben in de oorlogsjaren in totaal 3.700 Nederlanders gevangengezeten,
voornamelijk om politieke redenen. Van hen hebben 1.400 de oorlog niet overleefd.
Oprichting
De oprichting van het monument was een initiatief van de gemeente Vught.
Onthulling
Het monument is onthuld in 2008.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
De plaquette bevindt zich op het terrein van de
gedenkplaats en museum Sachsenhausen, gelegen aan de Strasse der
Nationen in de wijk Sachsenhausen in Oranienburg in het district
Oberhavel (deelstaat Brandenburg).
Bronnen
- Stichting Brandenburgse Gedenktekens;
- Radio Nederland Wereldomroep;
- Wikipedia;
- Digitaal Joods Monument.
Voor meer informatie
Project ‘Retourtje Sachsenhausen’
