Rotterdam, ‘De Schaduw’

Vorm en materiaal
Het beeld ‘De Schaduw’ in Rotterdam is een massief betonnen beeld geïnspireerd op de Duitse bommenwerper Heinkel HE-111. Het vlietuig staat rechtop met de neus omhoog en rust op de staart. Het is geplaatst op een voet van natuursteen, hierop is een plaquette aangebracht. Het beeld is ongeveer vijf meter hoog en vier meter twintig breed.

Tekst
De tekst op de plaquette luidt:

‘TITEL: DE SCHADUW
MATERIAAL: GIETBETON OP TERRAZZO
KUNSTENAAR: ONNO POIESZ
14 MEI 2009′.

Symboliek
De Duitste bommenwerper Heinkel HE-111 is het type bommenwerper dat door de Duitse luchtmacht ingezet werd bij het bombardement van Rotterdam op 14 mei 1940. De ontwerper, Onno Poiesz, heeft het toestel niet letterlijk vertaald, maar de kenmerken gebruikt in het beeld. Door beton te gebruiken, dat symbool staat voor de verwoesting van de stad én de wederopbouw, heeft het beeld een ruigere uitstraling gekregen.

Het Duitse bombardement op Rotterdam heeft een schaduw over Rotterdam geworpen. Die schaduw is tot op de dag van vandaag merkbaar. Voelbaar in de harten van de mensen, en zichtbaar in het centrum van de stad, waar de oude kern weggevaagd werd door het bombardement. Het rechtopstaande beeld werp een schaduw op de grond, net zoals de vliegtuigen dat in 1940 deden. Het bombardement heeft Rotterdam gemaakt tot wat het nu is, het dient als een koppeling tussen het heden en het verleden.

Het beeld ‘De Schaduw’ in Rotterdam is opgericht om het voorplein van het Oorlogsverzetsmuseum Rotterdam een duidelijk herkenningspunt te geven en daarmee de locatie van het museum te markeren. Tevens dient het beeld ter nagedachtenis aan het bombardement op Rotterdam dat uitgevoerd werd door Duitse Heinkel HE-111 bommenwerpers op 14 mei 1940.

In de vroege ochtend van 10 mei 1940 begon de oorlog voor Rotterdam met een bombardement door Duitse Heinkels van het vliegveld Waalhaven. Kort daarop landden parachutisten van het 3e bataljon van het Fallschirmjäger Regiment 1, die binnen korte tijd het vliegveld veroverden. Vervolgens streken transportvliegtuigen neer, die soldaten van het 3e bataljon van het 16e regiment infanterie afzetten. Die troepen maakten de opmars naar het Maasfront, waar zij het Noordereiland bezetten. Aan de overkant van de rivier bevond zich inmiddels ook een deel van een compagnie Duitse soldaten.

Er volgden vier dagen waarin de bezetter geen stap vooruit kwam in zijn als bliksemoffensief bedoelde aanval op Rotterdam. Op 13 mei was het geduld van de bezetter op. Met behulp van een beschieting door zware artillerie en een kort maar hevig bombardement besloten zij een einde te maken aan de hardnekkige Nederlandse weerstand in de havenstad. Nadat de Rotterdamse garnizoenscommandant kolonel P.W. Scharroo (na overleg met het Algemeen Hoofdkwartier in Den Haag) op 14 mei een ultimatum van de bezetter had afgewezen, verscheen boven de stad een eskader bommenwerpers in twee groepen van 54 en 36 Heinkels. Dit terwijl de capitulatie-onderhandelingen nog gaande waren.

De commandanten van het Kamfgeschwader 54 konden niet tijdig gewaarschuwd worden. Het grootste deel van de hoofdgroep en drie toestellen van de kleinere groep lieten hun bommenlast op Rotterdam vallen: 150 bommen van 250 kg en 150 bommen van 50 kg.

De gevolgen waren rampzalig: in het centrum werden 24.798 woningen verwoest, 2.393 winkels, 1.483 kantoorruimten, 1.212 fabrieken en werkplaatsen, 526 grote en kleine cafés en eethuizen, 256 pensions, 184 garages, 69 scholen, 26 hotels, 21 kerken, twaalf bioscopen, zes vergaderingsgebouwen, vier ziekenhuizen, vier stationsgebouwen, twee theaters en twee musea. Aangrijpend is het aantal burgers dat door het bombardement en de kleinere luchtaanvallen in de voorgaande dagen is omgekomen: 1.147 mensen.

Bij dit oorlogsgeweld zou het niet blijven voor Rotterdam. In vijf jaren kreeg de stad nog meer dan 100 luchtaanvallen te verwerken. Nu van de geallieerden, die het voorzien hadden op installaties die voor de oorlogvoering van de bezetter van belang waren. Op 31 maart 1943 vergiste een groep van 100 bommenwerpers van de Amerikaanse 8th Air Force zich in zijn doel. In plaats van de Keilehaven en Merwehaven werd de dichtbevolkte wijk Tussendijken gebombardeerd. Daarbij kwamen 326 Rotterdammers om het leven. Veel van de door oorlogsgeweld omgekomen burgerslachtoffers liggen begraven op de Algemene begraafplaats Crooswijk

Oprichting
Het beeld “De Schaduw’ werd opgericht door het OorlogsverzetsMmuseum Rotterdam om het voorplein van het museum een duidelijk herkenningspunt te geven en daarmee de locatie van het museum te markeren. Tevens herinnert het beeld aan het bombardement op Rotterdam op 14 mei 1940.

De keuze om een Duitse Heinkel HE-111 bommenwerper te gebruiken om het bombardement te herinneren stuitte op kritiek van sommige Rotterdammers.

Onthulling
De plaquette is onthuld op 14 mei 2009. Het beeld zelf is pas op 22 oktober 2009 geplaatst omdat de benodigde vergunningen ontbraken.

De onthulling van het beeld werd verricht door oud locoburgemeester Henk van der Pols. in zijn toespraak memoreerde hij dat ‘de vernietiging gebeurde niet door apparaten, maar door een zieke menselijke geest met drang naar heerschappij. Het waren de inspirators van het Derde Rijk die daar verantwoordelijk voor waren,’ bracht Van der Pols in herinnering. ‘We moeten blijven denken dat dit niet herhaald mag worden,’ benadrukte hij.

Locatie
Het beeld staat voor het Oorlogsverzetsmuseum aan de Coolhaven in Rotterdam.

Bronnen

• Algemeen Dagblad;
• Oorlogsverzetsmuseum Rotterdam.