Het monument
Vorm en materiaal
Het monument voor Dirk van Nimwegen is een plaquette met daarop een tekst.
Tekst
De tekst op de plaquette luidt:
'1904 DIRK VAN NIMWEGEN 1969
VERZETSMAN
EEN VAN DE INITIATIEFNEMERS VAN DE DOOR DE ILLEGALE CPN GEORGANISEERDE STAKING
VAN 25 FEBRUARI 1941, ALS PROTEST TEGEN DE JODENVERVOLGING DOOR NAZI-DUITSLAND.
DIRK VAN NIMWEGEN WERKTE BIJ DE STADSREINIGING AAN DE BILDERDIJKKADE.
HIJ DEED DE OPROEP OP DE NOORDERMARKT.
DE FEBRUARISTAKING WORDT ELK JAAR HERDACHT BIJ DE DOKWERKER.'
De geschiedenis
Het monument voor Dirk van Nimwegen is opgericht ter nagedachtenis aan Dirk van Nimwegen, één van de initiatiefnemers van de door de illegale CPN georganiseerde staking van 25 februari 1941, als protest tegen de jodenvervolging door de bezetter.
Dit was het eerste grootscheepse protest van de Nederlandse bevolking tegen het antisemitisme en de terreur van de bezetter. Deze protestactie wordt jaarlijks herdacht in het besef dat bescherming van vrijheden en mensenrechten onontbeerlijk is, zeker in tijden wanneer er sprake is van uitingen van onverdraagzaamheid en discriminatie.
In de periode voorafgaand aan de februaridagen van 1941 werd er door de bezetter steeds meer druk uitgeoefend op het politieke en economische leven en kregen de anti-joodse maatregelen een steeds grimmiger karakter. De NSB en WA gingen over tot het organiseren van provocaties in joodse buurten. Eigenaars van hotels en cafés werden gedwongen plakkaten op te hangen met de tekst 'Joden niet gewenscht', er werden marktkramen vernield, ruiten van winkels ingegooid en joden mishandeld. Op 11 februari 1941 kwam het op het Waterlooplein tot een ware veldslag, waarbij de WA'er Koot zwaargewond raakte. Enkele dagen later overleed hij aan zijn verwondingen. Als reactie hierop sloot de bezetter op 12 februari de oude joodse wijk af. Op maandag 17 februari ontstond er veel ophef over het feit dat bij de Nederlandse Scheepbouw Maatschappij in Amsterdam-Noord door loting een aantal ongehuwde arbeiders voor tewerkstelling in Duitsland werden aangewezen. Alle arbeiders verlieten de werf en ook op andere werven legden de arbeiders het werk neer.
Op woensdag 19 februari 1941 bestormde de Grüne Polizei ijssalon Koco van de Duitse joodse vluchtelingen Cahn en Kohn in de Van Woustraat. Toen de manschappen al schietend binnendrongen, werd bij hen ammoniak in het gezicht gespoten. Cahn en Kohn werden gearresteerd. Op bevel van Himmler, Seyss-Inquart en Rauter vonden in het weekend van 22 en 23 februari wraakacties plaats in de jodenbuurt. Tijdens een grootschalige razzia werden 427 jonge joodse mannen (in de leeftijd van 18 tot 35 jaar) bij hun gezinnen weggehaald en naar het Jonas Daniël Meijerplein gebracht. Van daaruit werden zij op transport gezet naar de concentratiekampen Buchenwald en Mauthausen. Zij stierven binnen een jaar aan mishandeling en ontberingen.
Als reactie op deze schokkende terreurdaad werd in de avonduren van 24 februari 1941 op de Noordermarkt een korte openluchtbijeenkomst gehouden, waaraan veel ambtenaren deelnamen. De circa 250 aanwezigen werden toegesproken door onder meer de gemeentearbeider Dirk van Nimwegen. Nog dezelfde nacht werd door de illegale Communistische Partij Nederland (CPN) het manifest 'Staakt, staakt, staakt !!!' opgesteld, dat in de vroege ochtenduren werd verspreid aan de poort van talrijke bedrijven. De oproep vond breed gehoor onder de Amsterdammers. Overal in de hoofdstad werd het werk neergelegd en ontstond een sfeer van spontane saamhorigheid onder de bevolking. Het openbaar vervoer kwam tot stilstand en bij nagenoeg alle andere gemeentelijke diensten werd het werk ook neergelegd. Er werd gestaakt bij de scheepsbouw en metaalbedrijven in Noord, bij Hollandia-Kattenburg en ook bij grootwinkelbedrijven als de Bijenkorf. Duizenden mensen bewogen zich die dag door het centrum van de stad. Een dag later breidde de staking zich uit tot de Zaanstreek, Kennemerland (Haarlem en Velsen), Hilversum, Utrecht en Weesp.
De bezetter reageerde furieus. Op 26 februari nam de 'Wehrmachtbefehlshaber' generaal Christiansen het gezag in de provincie Noord-Holland over. Op zijn bevel moest er bij onlusten en samenscholingen met scherp in de menigte geschoten worden. Op 27 februari gingen de stakers in Amsterdam, de Zaanstreek en daarbuiten weer aan het werk. In de weken daarna werden enige honderden stakers en vooral CPN'ers gearresteerd. Sommigen kwamen voor het vuurpeloton, anderen kregen langdurige gevangenisstraffen opgelegd. Desondanks kon het geweld van de bezetter deze eerste grote daad van verzet tegen racisme niet ongedaan maken.
Oprichting
De oprichting van de plaquette was een initiatief van buurtbewoners.
Onthulling
Het monument is onthuld op 25 februari 2005 door leerlingen van de Annie M.G. Schmidtschool.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
De plaquette is aangebracht aan de gevel van het Dirk van Nimwegencentrum, gelegen aan de Borgerstraat te Amsterdam.
Bronnen
- Stadsdeel Oud-West, gemeente Amsterdam;
- http://www.februaristaking.nl/
