Noordwolde, ‘Joods monument’

Vorm en materiaal
Het ‘Joods monument’ in Noordwolde (gemeente Weststellingwerf) is een glasplaat, gevat in twee ijzeren palen. Op de plaat zijn de naam, geboortedatum, stefdatum en locatie van overlijden van 38 joodse oorlogsslachtoffers aangebracht. Achter sommige namen staat een klein sterretje; hiermee wordt aangegeven dat de genoemde locatie van overlijden niet met zekerheid vaststaat.

Digitaal Joods Monument
De joodse oorlogsslachtoffers die op dit gedenkteken vermeld staan, zijn tevens opgenomen in het ‘Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland‘. Hierin vindt u meer informatie over deze personen met waar mogelijk een korte biografie, familierelaties en adresgegevens.

Onder het kopje ‘Geschiedenis’ op deze pagina kunt u op een persoonsnaam klikken om doorverwezen te worden naar het Digitaal Joods Monument.

Het ‘Joods monument’ in Noordwolde (gemeente Weststellingwerf) is opgericht ter nagedachtenis aan 38 Joodse medeburgers, geboren in Oost- of Weststellingwerf, die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter zijn gedeporteerd en omgebracht.

De namen van de Joodse slachtoffers geboren in Ooststellingwerf luiden:

Abraham van Dam († 11-12-1942, Auschwitz), Izadoris Izaak Frank († 1 9-11-1943, Auschwitz), Mietje Frenkel-Frank († 23-4-1943, Sobibor), Jetje Groen-van Tijn († 24-9-1942, Auschwitz), Sophia van Hasselt († 12-2-1943, Auschwitz), Anna Italiaander-van Tijn († 5-11-1942, Auschwitz), Izaäk Leefsma († 21-1-1943, Auschwitz), Magalina Beeltje Leverpoll-Leefsma († 29-10-1942, Auschwitz), Henderiette Levie-van Dam († 16-4-1943 ,Sobibor), Clara Levij-van Dam († 13-3-1943, Sobibor), Saartje Maarsen-van Tijn († 14-1-1943, Auschwitz), Benjamin van Tijn († 23-7-1943, Sobibor), Jacob Woudstra († 11-12-1942, Monowitz), Leon Woudstra († 15-10-1942, Monowitz), Froukje Wijnberg-van Dam († 30-4-1943, Sobibor) en Alida van Zuiden-Frank († 8-10-1942, Auschwitz).

De namen van de Joodse slachtoffers geboren in Weststellingwerf luiden:

Sara Davidson-Mendels († 27-8-1943, Auschwitz), Betje Delmonte-Mendels († 14-9-1942, Auschwitz), Mina Goudsmit-van der Horst († 11-6-1943, Sobibor), Schoontje van Hasselt-Woudstra († 11-12-1942, Auschwitz), Abraham van der Horst († 18-4-1945, Gusen), Schoontje Leefsma-Woudstra († 2-4-1943, Sobibor), Vrouwkje Leman-van der Horst († 12-10-1942, Auschwitz), Emanuel Mendels († 1-1-1944, Birkenau), Hendrica Mendels († 2-4-1943, Sobibor), Levi Mendels († 2-4-1943, Sobibor), Marcus Mendels († 28-9-1942, Auschwitz), Sophia Messcher-Broekman († 13-3-1943, Sobibor), Gerson Slager († 2-7-1943, Sobibor), Hanna Tof-Woudstra († 16-4-1943, Vught), Lazarus van Tijn († 5-10-1942, Auschwitz), Henderika de Vries-Veldman († 11-6-1943, Sobibor), Abraham Woudstra († 7-9-1943, Dorohusk), Hanna Schoontje Woudstra († 28-8-1942, Auschwitz), Julia Wilhelmina Woudstra († 28-8-1942, Auschwitz), Marcus Woudstra († 23-11-1942, Auschwitz), Samuël Woudstra († 21-1-1943, Auschwitz) en Schoontje Woudstra.

Het gedenkteken bevindt zich op de joodse begraafplaats. Dit kerkhof stamt uit 1770 en is de laatste herinnering aan de kleine joodse gemeenschap die sinds 1750 in Noordwolde huisde. In 1750 vestigde het eerste joodse echtpaar zich in Noordwolde. In de loop van de achttiende eeuw kwamen er nog enkele families naar de plaats en ontstond een georganiseerde joodse gemeente. Noordwolde had enige decennia voor de nabij gelegen plaatsen Heerenveen, Gorredijk en Steenwijk een (hoog-Duitse) synagoge en een begraafplaats. Joden uit die plaatsen werden aanvankelijk in Noordwolde begraven. De synagoge aan de Hoofdstraat-West bestond reeds vóór 1786.

De joodse inwoners van Noordwolde waren werkzaam in de handel. De economische omstandigheden waren echter zodanig, dat de gemeente in het begin van de negentiende eeuw de kerkelijke belasting niet op kon brengen. In 1861 werd nog een poging gedaan fondsen te werven voor de bouw van een nieuwe synagoge. In de jaren daarna nam het aantal leden zodanig af dat de gemeente opgeheven werd en bij de joodse gemeente van Heerenveen gevoegd. De oude synagoge werd in 1876 verkocht en vier jaar later afgebroken.
De joodse begraafplaats raakte in verval. Lange tijd was het met eikenbomen omzoomde kerkhof vanaf de weg niet meer te zien, doordat een loonbedrijf het voorterrein gebruikte als opslag voor machines. De dodenakker, een rechthoekig en verhoogd terrein, was nauwelijks meer als zodanig te herkennen. De Stichting Joodse Werkkampen nam het initiatief voor een 20.000 euro kostend herstelplan, dat samen met It Fryske Gea en de gemeente Weststellingwerf is uitgevoerd. De drie resterende grafzerken van de vijftig tot tachtig doden die er begraven liggen, werden schoongemaakt, hekwerken zijn vernieuwd en het voorterrein is opnieuw ingericht. Bij de ingang is een informatiepaneel geplaatst.

Onthulling
Het monument is onthuld op 24 oktober 2003 door de burgemeesters van Oost- en Weststellingwerf, de heren Remco Heite en Hans Lesterhuis. Rabbijn Benyomin Jacobs en Chris Beuker van de Stichting Joodse Werkkampen voerden het woord. Tijdens de plechtigheid vond tevens de overdracht plaats van de begraafplaats aan het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap. De joodse begraafplaats wordt onderhouden door de vereniging It Fryske Gea.

Locatie
Het monument is geplaatst op het voorterrein van de Joodse begraafplaats, gelegen aan de Schapendrift te Noordwolde (gemeente Weststellingwerf).

Bronnen

• Leeuwarder Courant van 29 april 2003;
• Joods Historisch Museum;
• Joodse Oorlogsmonumenten in de provincie Friesland van H. Hamburger en J.C. Regtien, met medewerking van Fr. van Echten (Bedum, Uitgeverij Profiel, 2001). ISBN 90 5294 222 6, zie aanvulling op www.joodseerfeniswinsum.nl.