Het monument
Vorm en materiaal
Het monument in groeve ‘De Schark’ te Maastricht bestaat uit verscheidene onderdelen. Op een mergelwand zijn in houtskool de namen van Amerikaanse militairen gekrast. In de wand van de grot is tevens een plaquette uitgehouwen. Links op de plaat staat een A in een rood veld, het insigne van het 9e Amerikaanse Leger. Rechts staat de vrijheidsklok, geflankeerd door het embleem van het regiment Limburg afgebeeld. Ook zijn in de groeve twee reliëfs en een embleem aangebracht. Het embleem bestaat uit een gevleugeld medaillon waarin een fakkel is afgebeeld die uit zee oprijst. Daarboven staat een adelaar en eronder ‘The Escape’. De jaartallen 1940 en 1945 en twee door leeuwen gedragen wapenschilden (waaronder dat van de provincie Limburg) complementeren het beeldhouwwerk.
Teksten
De tekst op de wand is in het Engels. De vertaling luidt:
‘IN DE KERSTNACHT VAN 1944 WERD IN DEZE GROT EEN PLECHTIGE HOOGMIS OPGEDRAGEN DOOR PATER DOBRZYNSKI VOOR DE AMERIKAANSE SOLDATEN. WIJ NERDERLANDSE BROEDERS VAN DE ONBEVLEKTE ONTVANGENIS WENSEN HUN ALLEN EEN GELUKKIG KERSTFEEST. MOGE HET HEILIG KERSTKINDJE U EN AL UW FAMILIELEDEN VER WEG IN AMERIKA ZEGENEN. MOGE DE STRIJD SPOEDIG TEN EINDE ZIJN EN MOGE VREDE HEERSEN OP AARDE, ZODAT U ALLEN VEILIG EN GEZOND NAAR UW FAMILIE KUNT TERUGKEREN. WIJ ZULLEN ONS ALTIJD IN DANKBAARHEID HERINNEREN DAT U ONS BEVRIJD HEEFT VAN DE VERSCHRIKKELIJKE DUITSE BEZETTING.’
Hieronder staan de handtekeningen van de Amerikaanse militairen die de hoogmis bijwoonden.
De tekst op de plaquette luidt:
‘MAY THE LIBERTYBELL
NEVER AGAIN
STOP RINGING
CHRISTMAS 1944’.
De tekst op het eerste reliëf luidt:
‘REGT. BRABANT
STOOTTROEPEN
REGT. LIMBURG 19-9-1944’.
De tekst op het tweede reliëf luidt:
‘THE 30TH LIBERATORS OLD HICKORY MAASTRICHT 14-9-1944. UNVEILED BY MRS. NANCY PERKINS.’
De tekst op het embleem luidt:
‘ONTHULD DOOR ZKH PRINS BERNHARD DER NEDERLANDEN.’
Boven deze tekst heeft prins Bernhard in houtskool zijn handtekening geplaatst.
De geschiedenis
Het monument in groeve ‘De Schark’ herinnert de inwoners van Maastricht aan de hoogmis die in de kerstnacht van 1944 door pater Dobrzynski voor de Amerikaanse militairen werd opgedragen.
Zuid-Limburg was het eerste deel van Nederland dat door de geallieerden in september 1944 bevrijd werd. De bevrijding van deze regio was een direct gevolg van het geallieerde plan om de Siegfriedlinie of Westwall te doorbreken, Aken in te nemen en vervolgens door te stoten naar het Rührgebied. Het VII Amerikaanse legerkorps zou via Luik en Eupen naar Aken oprukken, terwijl het XIX Amerikaanse legerkorps via Zuid-Limburg eveneens naar Aken zou trekken. De hoofdmacht van het XIX Amerikaanse legerkorps, ‘Tomahawk’ genoemd, bestond uit de 30e Infanteriedivisie ‘Old Hickory’ met het 117e, 119e en 120e regiment, de 113e Cavaleriegroep “Red Horse” en de 2e Pantserdivisie “Hell on Wheels”, in totaal zo’n 30.000 man.
Op 12 september trokken deze militairen Zuid-Limburg binnen en een dag later bereikte het 2e bataljon van het 117e regiment het oostelijke stadsdeel Wyck in Maastricht en vestigde een commandopost tegenover het station. De bezetter had ‘s middags de bruggen over de Maas echter al opgeblazen. De volgende dag, donderdag 14 september, staken de Amerikanen met bootjes de Maas over naar het westelijk stadsdeel. Ze ontmoetten daarna het 120e regiment, dat de stad van de westzijde was binnengetrokken. Maastricht was bevrijd. In december van dat jaar werden de militairen van de ‘Old Hickory’ welkom geheten in de groeve ‘De Schark’ in de Sint Pietersberg. Een plaquette in de grot herinnert aan deze gebeurtenis. Aanvankelijk was de sfeer in de stad ontspannen, maar rond kerst werden de Amerikanen in staat van hoogste paraatheid gebracht. Amper een uur rijden naar het zuiden woedde het laatste Duitse offensief in de Ardennen. In Maastricht ontstond de angst dat de verdreven bezetters zouden terugkeren. De Maasbruggen werden doorlopend bewaakt en op straat liepen nog uitsluitend gewapende Amerikanen.
In de kerstnacht van 1944 kwamen in de mergelgangen van ‘De Schark’ bij het buitenverblijf van de Broeders van de Beyart enkele honderden Amerikaanse soldaten bijeen. De broeders hadden in de grot voorbereidingen getroffen voor een nachtmis. Bij een kruispunt van gangen hadden ze een altaar ingericht en een flink stuk mergelwand gladgeschuurd. De kunstzinnige korporaal kleermaker Salvatore Barraveccia tekende op de mergel met houtskool een fronttafereel met het hoopvolle bijschrift ‘may the battle soon cease and peace rule over the world and you all return to your families safe’. De nachtmis in de grot heeft iedereen die erbij was erg aangegrepen. Begin jaren tachtig spraken de broeders Winold Lodder en Hypolitus Olieslagers er nog met ontroering over. Zij fungeerden in de nachtmis van 1944 als misdienaars. Pater Dobrzynski uit New York ging voor in gebed en hield een preek. Een koortje van de broeders verzorgde de wisselende gezangen. Broeder Radboud Haarsma bespeelde het harmonium. Tussendoor zongen de Amerikanen kersliederen. Een van de soldaten begeleidde de liederen op de gitaar. De manschappen waren afkomstig van onderdelen die gelegerd waren in het gebied tussen ‘s-Gravenvoeren en Maastricht. Ze bewaakten met luchtdoelgeschut de bruggen die de Amerikaanse genie over de Maas had geslagen.
Na de nachtmis nodigden de broeders de militairen uit hun naam op de mergelwand te schrijven. Heel wat namen zijn in de loop der jaren vervaagd. Toch is nog duidelijk te lezen wie er bij deze nachtmis in 1944 aanwezig waren, zoals James P. Morry, John Hughes, Dan Sullivan, Allan English, John Gregor uit Cleveland, Victor Hogan en Roy Mills. Al schrijvende werd door deze Amerikaanse militairen een van de meest unieke oorlogsmonumenten in Nederland geschapen.
Sindsdien worden de handtekeningen en de houtskooltekening van korporaal Barraveccia als monument gekoesterd. Kerstmis 1980 organiseerde de Maastrichtse oud-Stoottroeper Charles Smitshuysen samen met de broeders en beheerders van de grot weer een nachtmis op de plek waar de Amerikanen in 1944 zijn samengekomen. Deze samenkomst is vanaf die dag een kersttraditie geworden.
Onthulling
Het eerste reliëf is onthuld in 1981 door burgemeester mr. A.M.I.H. Baeten. In 1982 keerden ongeveer 250 oorlogsveteranen terug naar de groeve. Bij die gelegenheid is de plaquette onthuld door de Amerikaanse generaal W.H. Kastenmayer van Afcent. Het gebeeldhouwde embleem is onthuld op 26 september 1985 door Zijne Koninklijke Hoogheid prins Bernhard. Het tweede reliëf is onthuld door mevrouw Nancy Perkins, echtgenote van oud-kolonel James W. Perkins.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Locatie
Het monument bevindt zich in het gangenstelsel van groeve ‘De Schark’ in de Sint Pietersberg, gelegen aan de Mergelweg te Maastricht.
Bronnen
- Arthur van der Stroom uit Utrecht;
- Limburgse monumenten vertellen 1940-1945 van H.J. Mans en A.P.M. Cammaert. (Maastricht, Stichting Historische Reeks Maastricht, 1994). ISBN 90 70356 67 8;
- Dhr. J. van Dooren. Voorzitter Stichting Herdenking Amerikaanse Kerstviering 1944 (SHAK 1944).
