Balk, oorlogsmonument

Vorm en materiaal
Het oorlogsmonument in Balk (gemeente De Fryske Marren) bestaat uit een gedenksteen, een witmarmeren plaquette en een zitbank.

Teksten
In de bank zijn de jaartallen 1940-1945 uitgesneden.

De tekst op de plaquette luidt:

‘1940 – 1945

FALLEN YN ‘E STRIID TSJIN ÛNRJOCHT
EN SLAVERNIJ, DAT WY YN FREDE
FOAR RJOCHT EN FRIJDOM WEITSJE.

J.J. BOOMSMA. ┼ SNEEK 6-11-44.
J. HORNSTRA. ┼ DONIAGA 17-3-45.
J.D. SCHWEITZER. ┼ NIJEGA.H.O.N. 4-8-44.
J. NAGELHOUT. ┼ NOORDZEE 19-6-40.
TH. DE BOER. ┼ INDONESIË 21-9-44.’

De Friese tekst is van de hand van de oud-Balkster Jan de Vries.

Het oorlogsmonument in Balk (gemeente De Fryske Marren) is opgericht ter nagedachtenis aan vijf medeburgers die tijdens de bezettingsjaren door oorlogshandelingen zijn omgekomen.

De namen van de vijf slachtoffers luiden:

Th. de Boer, J.J. Boomsma, J. Hornstra, J. Nagelhout en J.D. Schweitzer.

Teeuwes de Boer werd geboren op 27 mei 1903 in Bakhuizen. Hij trad in 1924 als vrijwilliger in dienst bij de Koloniale Reserve. Na de capitulatie van het voormalige Nederlands-Indië werd de sergeant-majoor van de artillerie door de Japanse bezetter krijgsgevangen genomen. Op 21 september 1944 werd de Fuji Maru, het Japanse schip waarop hij verbleef, door Amerikaanse onderzeeërs in de baai van Manilla getorpedeerd. In Bakhuizen is een straat naar De Boer vernoemd.

Jacobus Johannes Boomsma werd geboren op 6 juli 1910 in Sondel. In de herfst van 1943 moest hij onderduiken wegens verraad. Als ondergedoken oud-militair en districtleider van de Landelijke Organisatie voor hulp aan Onderduikers in de Zuidwesthoek van Friesland, wist Boomsma onder de schuilnaam ‘Karel I’ vele onderduikers en joden onder te brengen op schuiladressen in Gaasterland. Toen hij op 6 november 1944 bij een huis aan de Oosterkade in Sneek, waar de centrale van de Knokploeg was gevestigd, aanbelde, deed de bezetter open. Boomsma probeerde te vluchten, maar werd op straat doodgeschoten. Hij werd begraven op de N.H. begraafplaats in Sondel. In dit dorp werd tevens een straat naar hem vernoemd, net als in de stad Bolsward.

Jeen Hornstra werd geboren op 22 mei 1900 in Koudum. Deze Wijckeler boer had tijdens de oorlog geen relaties met het verzet, maar kreeg van zijn neef Laurens Wildschut het verzoek om wapens in zijn boerderij te verbergen. De volgende dag zou de partij opgehaald worden. Tijdens het overladen werd Hornstra echter gearresteerd en naar de gevangenis Crackstate in Heerenveen gebracht. Samen met negen andere gevangenen werd Hornstra op 17 maart 1945 als represaillemaatregel gefusilleerd te Dongiaga. Hij werd begraven op de N.H. begraafplaats in Wijckel. In dit dorp is een straat naar hem vernoemd.

Johannes Nagelhout werd geboren op 14 maart 1915 in Bakhuizen. Bij het uitbreken van de oorlog op 10 mei 1940 bevond hij zich als matroos 2e klasse aan boord van de Hare Majesteit O.13. De onderzeeër is op 19 juni 1940 op de Noordzee vermoedelijk op een mijn gelopen en met de gehele bemanning vergaan. De positie van de duikboot lag tussen Denemarken en Schotland, op de hoogte van Dundee. In Bakhuizen herinnert een straatnaam aan deze marineman.

Johannes Doedenias Schweitzer werd geboren op 12 juni 1921 in Maassluis. Tijdens de bezetting was hij ondergedoken in Nijega (thans Elahuizen) om zich aan de arbeidsinzet te onttrekken. Op 4 augustus 1944 voerde de Sicherheitsdienst samen met een aantal Landwachters in dit dorp een razzia uit. Schweitzer werd opgepakt en tijdens een vluchtpoging doodgeschoten. Hij werd begraven op de N.H. begraafplaats te Harich. In dit dorp was zijn vader predikant.

Onthulling
De plaquette is in 1953 aan de gemeente geschonken door het voormalig verzet van Gaasterland-Sloten.

Locatie
Het monument bevindt zich aan de buitenzijde van het raadhuis, gelegen aan de Dubbelstraat te Balk (gemeente De Fryske Marren).

Bronnen

• Verzetsmuseum Friesland;
• Tekens aan de weg – Tekens aan de wand van C. Reitsma (Leeuwarden, 1980). ISBN 9033020009.