Het monument
Vorm en materiaal
De plaquette in het gemeentehuis te Koudum (gemeente Súdwest-Fryslân) is uitgevoerd in zwarte natuursteen. Op de plaquette is het gemeentewapen aangebracht.
Tekst
De tekst op de gedenkplaat luidt:
‘1940-1945 1946-1948
‘FALLEN YN ‘E STRIID FOAR FRIJHEIT EN RJOCHT’
FORSETSSTRIDERS: STOARN YN INDONESIE:
HENDRIK KUIPER GERRIT DE JONG
SIJBREN SIJTSMA ALBERT H. STUUR
TJALKE VAN DER WAL SANNE WIND
YDE YNTEMA
GERBEN YPMA’.
De geschiedenis
De plaquette in het gemeentehuis te Koudum (gemeente Súdwest-Fryslân) is opgericht ter nagedachtenis aan acht medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog of in het voormalige Nederlands-Indië in de periode van 1946-1948 zijn omgekomen.
De namen van de acht slachtoffers luiden:
Gerrit de Jong, Hendrik Kuiper, Albert Harmen Stuur, Sijbren Sijtsma, Tjalke van der Wal, Sanne Wind, Yde Bouke Yntema en Gerben Ypma.
Gerrit de Jong werd geboren op 26 mei 1926 in Koudum. Hij was soldaat bij de Infanterie en stierf op 2 april 1946 te Soerabaja. Hij werd begraven op het Nederlandse Ereveld Kembang Koening in Soerabaja.
Hendrik Kuiper werd geboren op 31 oktober 1885 in Heidenschap. Tijdens de bezetting verschafte de veehouder onderduikers en illegale werkers op zijn boerderij onderdak. Op 16 juli 1943 werd hij gearresteerd en via Leeuwarden naar Duitsland vervoerd. Daarna werd niets meer van hem vernomen. Volgens de inschrijving van akte van overlijden in 1957 in de registers van de burgerlijke stand van Hemelumer Oldeferd is hij overleden op 29 april 1945 in Duitsland.
Albert Harmen Stuur werd geboren op 11 oktober 1926 in Warns. Hij stierf in het voormalige Nederlands-Indië als huzaar 1e klasse van het regiment huzaren van Boreel. Hij werd begraven op het Nederlandse Ereveld Kembang Koening in Soerabaja.
Sijbren Sijtsma werd geboren op 3 november 1896 in Wommels. Voor de oorlog was hij raadslid voor de Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP) in de gemeente Hemelumer Oldeferd. Het vechten tegen onrechtvaardigheid kenmerkte het leven van Sijtsma, ook toen hij gereformeerd was geworden en lid werd van de Anti Revolutionaire Partij (ARP) en het Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV). Tijdens de bezetting bekommerde Sijtsma zich over het lot van vele onderduikers. Toen de Sicherheitsdienst Sijtsma bijna te pakken had, dook hij met zijn gezin onder bij zijn broer Sijtse in Balk. Later ging de familie naar Echtenbrug, waar ze in het huis van Johannes Heeringa verbleven. Tijdens een razzia in dit dorp werd Sijtsma gearresteerd en naar de gevangenis Crackstate in Heerenveen gebracht. Op vrijdag 13 april 1945 werden twee stoffelijke overschotten in een slootwal te Luinjeberd gevonden. Eén slachtoffer werd geïdentificeerd als Bouwe van Ens. Op verzoek van de Canadezen onderzocht een arts beide lichamen, waarbij zware mishandelingen werden vastgesteld. Het nog niet geïdentificeerde lichaam bleek van Sijtsma te zijn. Hij werd begraven op de N.H. begraafplaats in Hemelum. In dit dorp is ook een straat naar hem vernoemd.
Tjalke van der Wal werd geboren op 13 september 1891 in Kolderwolde. Hij was notarisklerk in Koudum. Tijdens de oorlog zat Gerben Oppewal bij hem ondergedoken. Toen Oppewal hem na een aantal arrestaties had aangeraden onder te duiken, gaf Van der Wal hier geen gehoor aan. De Sicherheitsdienst kwam inderdaad en Van der Wal werd meegenomen naar het gemeentehuis. Later werd hij voor zijn huis op straat doodgeschoten. Hij werd begraven op de Algemene begraafplaats te Koudum. In dit dorp is een straat naar hem vernoemd.
Sanne Wind werd geboren op 15 maart 1925 in Oosterzee. De soldaat bij de Infanterie Wind overleed in Bandoeng op 5 september 1946 en werd begraven op het Nederlands Ereveld Pandu te Bandoeng.
Gerben Ypma werd geboren op 30 december 1920 in Huizum. De 23-jarige assuradeur verbleef bij de familie Kuiper aan de Zwarteweg in Koudum. Op het pasje van koerierster Annie Westland stond aangegeven dat men in Koudum op twee verschillende adressen kon vragen naar Gerard (de schuilnaam van politieman en KP-leider Gerben Oppewal), die dan de distributiekaarten zou overdragen. Alle belanghebbenden werden ingelicht over de arrestatie van Annie Westland en doken onder. Onbegrijpelijk was daarom dat Klaas (de schuilnaam van Gerben Ypma, rayonhoofd van de L.O. in Zuidwest Friesland) het pasje toch accepteerde. Hij werd gearresteerd en overgebracht naar de gevangenis in Groningen. In de nacht van 16 augustus 1944 werd Ypma weer naar Koudum gebracht. Hij had de afspraak met Gerben Oppewal gemaakt dat hij, als hij gepakt zou worden, de eerste twee dagen geen namen zou noemen om iedereen de gelegenheid te geven onder te duiken. Dit is ook gebeurd. Ook de gastheer van Ypma op zijn onderduikadres was verdwenen. Toen SD’ers het huis binnendrongen, werd Ypma doodgeschoten. Hij werd begraven op het erehof van de Noorderbegraafplaats te Leeuwarden. In Koudum is een straat naar hem vernoemd.
Yde Bouke Yntema werd geboren op 27 februari 1902 in Hemelum. Na de meidagen van 1940 liet hij ‘Hald moed’ op het toegangshek naar zijn boerderij schilderen. Tijdens de bezetting diende de boerderij van de familie Yntema als bergplaats voor wapens en munitie voor het verzet. Verder verleende Yntema medewerking aan wapentransporten. Toen het bericht kwam dat er een inval van de Sicherheitsdienst werd verwacht, weigerde Yntema onder te duiken, omdat op elk moment zijn tweede kind geboren kon worden. Na de geboorte bleek het jongetje niet levensvatbaar. Toen Yntema voor de tweede maal werd gewaarschuwd, wilde de boer zijn vrouw niet in deze verdrietige omstandigheden alleen laten. De volgende dag werd hij gearresteerd en naar de Heerenveense gevangenis gebracht. Hij stierf op 17 maart 1945 voor het vuurpeloton in Doniaga, samen met negen andere gevangenen. Yntema werd begraven op de N.H. begraafplaats in Hemelum. In dit dorp is een straat naar hem vernoemd.
Cornelia Johanna van den Berg-Van der Vlis werd geboren op 28 oktober 1892 in Den Haag. Tijdens de bezetting werkte zij onder de schuilnaam ‘Annie Westland’ als hoofdkoerierster van Friesland. Op 9 augustus 1944 werd ze in ‘Huize Liana’ aan de Oude Gracht in Utrecht, waar ze belangrijke papieren moest inleveren, gearresteerd. Het adres, de koeriersterscentrale, was bezet door de Sicherheitsdienst. Er werd een pasje op haar gevonden dat de transportploeg uit Utrecht in Koudum zou moeten tonen als die de buit van de tweede Workumer kraak van 3 augustus kwam ophalen, die daar voor het illegale distributiekantoor te Utrecht gereed lag. Westland werd overgebracht naar Vries in Drenthe en daar op 27 september 1944 gefusilleerd, samen met Lourens Touwen. Westland werd begraven bij haar man op de Algemene begraafplaats ‘Rusthof’ te Amersfoort. Zij werd postuum onderscheiden met het Verzetskruis.
Onthulling
Het monument is onthuld op 5 mei 1970.
Oorlogsslachtoffers
Er zijn nog geen personen uit de database van de Oorlogsgravenstichting gekoppeld aan dit monument.
De Oorlogsgravenstichting heeft een database met namen en verhalen van oorlogsslachtoffers. Veel van deze slachtoffers worden herdacht door middel van een monument. Wilt u ons helpen om de namen en verhalen van slachtoffers te koppelen aan het monument waarop hun naam vermeld staat? Kijk dan op de website van de Oorlogsgravenstichting, ziet u in de database een naam die ook voorkomt op dit monument? Maak dan een account aan en koppel de persoon uit de database aan dit monument. Enkele dagen na de koppeling verschijnt de naam van het slachtoffer op deze pagina.
Meer informatie
Bronnen
- Verzetsmuseum Friesland: www.verzetsmuseum.nl;
- Tekens aan de weg – Tekens aan de wand, C. Reitsma (Leeuwarden, 1980). ISBN 9033020009.
