Van de kunstwereld naar het herinneringsveld

Het zijn drukke tijden voor het Nationaal Monument (NM) Oranjehotel in Scheveningen, de plek waar tijdens de Tweede Wereldoorlog 25.000 gevangenen zaten, onder wie vele verzetsmensen, maar ook Joden, communisten, Jehova’s getuigen en zwarthandelaren. Het is nu eind augustus en de jaarlijkse september-herdenking komt eraan en eind oktober moet de nieuwe tijdelijke expositie open. Maar eerst staat er op 16 september nog een andere opening gepland, dan opent de nieuwe cellengang ‘Oranjehotel Junior’, een educatief programma bedoeld voor kinderen en jongeren van 10 tot 16 jaar.

Van wc’s tot werkboekjes
De voormalige cellengang die daarvoor in gebruik is genomen, is helemaal klaar: alle cellen zijn ingericht, de techniek geïnstalleerd en het educatieprogramma is af. Toch moet er nog iets gebeuren, blijkt deze dinsdagochtend in de wekelijkse vergadering met het hele team: de werkboekjes moeten nog worden gedrukt, vertelt educator Camiel van Zilfhout. Directeur Anke van der Laan noteert het allemaal op haar to-do-lijstje, die naarmate de vergadering vordert alsmaar langer wordt. En dan zijn er altijd van die dingen die je er eigenlijk niet bij kunt hebben. Zo blijken enkele wc’s niet goed door te lopen. Van der Laan lacht: “Ja, het gaat hier van hoog naar laag hoor!”

Hans Gramberg, medewerker Marketing en Communicatie, heeft gelukkig alleen maar leuke dingen te melden: Oranjehotel Junior mag dan nog niet eens officieel geopend zijn, maar is al wel genomineerd voor de Museumkids Award van de Museumvereniging. Ook goed nieuws: de NOS wil langskomen om te filmen in de cellengang voor de jeugd. “Dat zou mooi zijn, zeg. Ik hoop zó dat het gaat lukken”, verheugt Van der Laan zich alvast.

Ideeën over opbouw
Ze is nu bijna zeven jaar directeur van het NM Oranjehotel. Dat ze op deze plek met zo’n beladen geschiedenis terecht zou komen stond allerminst vast. Van der Laan werkte hiervoor 33 jaar in de kunstwereld, met name in kunstmusea. Toen ze in 2017 door het bestuur van het Oranjehotel werd gevraagd of het niet wat voor haar zou zijn om van de voormalige gevangenis een museum en herinneringscentrum te maken, was ze verrast. “Ik dacht: huh, de Tweede Wereldoorlog?! Maar ik ben toch op gesprek gegaan en ik had eigenlijk meteen allerlei ideeën over wat ik dan zou doen.” Van der Laan kreeg de baan. “Ik vond het geweldig dat ik al mijn ervaring uit museumland ineens in zo’n nieuw te ontwikkelen museum kon stoppen. Het is mooi om iets op te bouwen.”

Verrijking van het leven
Zeven jaar later voelt ze zich nog steeds helemaal thuis in het herinneringsveld. “Ik wil de kunstwereld niet afvallen, maar het is juist zo bijzonder om met de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog bezig te zijn. Al die verhalen, ze staan zoveel meer bij het leven. Er komen emoties bij kijken die iedereen herkent: angst en hoop bijvoorbeeld. In de hedendaagse beeldende kunst natuurlijk ook, maar daar is de afstand tot het publiek veel groter. Het is moeilijker om je in een kunstwerk te verplaatsen.” In het NM Oranjehotel kun je bezoekers, legt Van der Laan uit, echt raken. De mensen zijn onder de indruk omdat ze zich in de verhalen van de vroegere gevangenen kunnen verplaatsen. “Er komen hier ook regelmatig familieleden van voormalige gevangenen naartoe. Ons diverse publiek en alle verhalen zijn een ontzettende verrijking van mijn leven.”

Hoopgevend
Maar het zijn niet alleen de bezoekers en familieleden die worden geraakt door de verhalen uit het Oranjehotel, ook Van der Laan zelf wordt soms even stil van sommige gebeurtenissen. “De verschrikkelijke verhoren bijvoorbeeld, die konden soms wel 36 uur duren. Dat is aangrijpend.” Andere verhalen vindt ze juist hoopgevend.

Ze vertelt over de gevangenen die een piepkleine cel met elkaar moesten delen, maar er gezamenlijk toch wat van probeerden te maken. “Ze zongen liederen, vertelden elkaar verhalen en liepen met de ogen dicht stap-stap-stap door de cel, zich inbeeldend dat ze een wandeling van vroeger maakten. Ik vind het indrukwekkend hoe mensen toch een invulling wisten te geven aan de complete leegte.”

Waardevol voor kinderen
Toch moet ze toegeven dat die beladenheid voor haarzelf steeds meer op de achtergrond raakt. “Het besef is er natuurlijk altijd, maar dit is gewoon mijn werkplek. Ik ben vaak druk met subsidieaanvragen, begrotingen en de andere dingen die ik aan mijn hoofd heb.” Voor nu is het belangrijkste dat Oranjehotel Junior goed gaat lopen, zegt ze. “Dat kinderen en jongeren het een waardevol bezoek vinden.” Wie twee dagen later naar het NOS Journaal keek, heeft gezien dat de eerste stap al is gezet: Oranjehotel Junior had zijn televisiepremière. Missie geslaagd.


Dit artikel verscheen eerder in NC Magazine nr. 26 (najaar 2024). Het artikel is geschreven door Daphne van Breemen, de foto’s zijn van het Nationaal Monument Oranjehotel

Tooltip contents