Het jaarthema voor 2023 van het Nationaal Comité ‘Leven met oorlog’ was al bedacht voor de Russische aanval op Oekraïne.
Dat is gedaan door mensen met een vooruitziende blik. Voor het eerst sinds de oorlog in voormalig Joegoslavië leven we in Europa weer met oorlog. En voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog heeft het in heel Europa zo’n voelbare impact. We zien het aan onze energierekening. We lopen in de supermarkt Oekraïense vluchtelingen tegen het lijf. En we voelen de dreiging die uitgaat van een nietsontziende alleenheerser met kernwapens.
Het thema sloeg in eerste instantie op de nog altijd voortdurende impact van de Tweede Wereldoorlog. Die is groot. Onze cultuur is ervan doordrenkt, van boeken tot films en podcasts. En hoewel er steeds minder mensen zijn die de verschrikkingen hebben meegemaakt, is de Tweede Wereldoorlog een collectief ijkpunt. Het is onze referentie als het gaat over goed en kwaad.
Ook de jaarlijkse herdenkingen van de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog zijn nog springlevend. Net als de Bevrijdingsfestivals. Het zijn momenten waarop we zeggen ‘Dit nooit meer’ en ‘Vrijheid is niet vanzelfsprekend’. En graag houden we de verhalen van onze ouders en grootouders levend voor volgende generaties. Als waarschuwing en als een vorm van eerbetoon.
Vrijheid is niet vanzelfsprekend. Het zijn woorden die we in alle oprechtheid herhalen. Toch is het onvermijdelijk dat ze na bijna 80 jaar vrede, veiligheid en welvaart aan kracht hebben ingeboet. Het gevaar van dictatuur en oorlogsgeweld was voor de meeste Nederlanders iets abstracts. Iets van het nieuws, op andere continenten. We kenden de waarschuwende woorden met ons verstand, maar de vraag was of het gevaar nog werd gevoeld. Het afnemende belang dat Nederland decennialang aan Defensie hechtte, duidde erop dat dit niet echt zo was.
Dat is nu veranderd. De inval van Rusland in Oekraïne en het nietsontziende geweld, ook en juist tegen burgers, maken glashelder dat ook voor Europa het gevaar nooit weg is geweest. Het maakt duidelijk dat je alleen met woorden geweld en agressie niet altijd stopt. De oorlog in Europa dwingt ons om na te denken over wat we echt belangrijk vinden. Willen we vrijheid en democratie of accepteren we onderdrukking en dictatuur? Het antwoord lijkt me duidelijk en het moet onze offers dragelijk maken. Zoals het afstaan van schaars materieel door Defensie aan Oekraïne. Of het verkleinen van onze afhankelijkheid van Russisch gas, terwijl dit iedereen pijn doet.
Oorlog zet alles op scherp, maar we leren er ook van. Bijvoorbeeld dat als we samen met onze bondgenoten opstaan tegen een agressor, we die kunnen stoppen. Het bewijst de kracht van eensgezinde volharding. Het levert een mooie variant op van de Rotterdamse wapenspreuk ‘Sterker door strijd’. De oorlog heeft ons verenigd als nooit tevoren en zo zijn we ‘Samen sterker door strijd’. We voelen echt het belang weer van woorden als ‘Vrijheid is niet vanzelfsprekend’ en nemen de verdediging ervan weer serieus.
Dit artikel verscheen eerder in NC Magazine nr.22 (najaar 2022). Het artikel is geschreven door Onno Eichelsheim, de foto is van Merlijn Doomernik.