Het is een populair misverstand dat de Duitsers in Hotel de Wereld in Wageningen op 5 mei 1945 de capitulatie tekenden. Desondanks is Wageningen de stad waar de huidige viering van onze bevrijding haar vorm en betekenis kreeg. Wat is het verhaal van de mythe van Wageningen?
Op 4 mei 1945 ondertekende de Duitse Generaladmiral Hans-Georg von Friedeburg op de Lüneburger Heide in Duitsland de onvoorwaardelijke overgave van de Duitse strijdkrachten in Nederland, Noordwest-Duitsland en Denemarken. De overgave werd van kracht op 5 mei 1945 om 08.00 uur. Die dag ontbood de Canadese generaal Charles Foulkes de Duitse generaal Johannes Blaskowitz in Hotel de Wereld om de invulling van die overgave in Nederland te bespreken. Een dag later werd die uitwerkingsovereenkomst, eveneens in Wageningen, getekend.
Symbolisch
“Dat gebeurde in het bijzijn van prins Bernhard”, weet Tanja Haseloop-Amsing, die behalve burgemeester van Oldebroek ook voorzitter is van de stichting Wageningen ’45. Hoewel de prins noch bij de onderhandelingen, noch bij de ondertekening enige formele rol had, had zijn aanwezigheid wel een symbolische betekenis voor Nederlanders in die belangrijke gebeurtenis. “En daarmee is eigenlijk de basis gelegd voor de rol die Wageningen in de jaren daarna heeft gespeeld in de viering van onze bevrijding.”
Want zo algemeen bekend als ‘5 mei’ tegenwoordig is als Bevrijdingsdag, zo zoekend waren de Nederlanders in de eerste jaren na de oorlog naar een geschikte dag en een passende wijze om de vijf oorlogsjaren, haar slachtoffers en de bevrijding door de geallieerden te herdenken. Haseloop-Amsing: “Twee maanden na de bevrijding, op 9 juli 1945, onthulden generaal Foulkes en prins Bernhard in bijzijn van Canadese militairen en Binnenlandse Strijdkrachten een plaquette op de gevel van Hotel de Wereld. Het was eigenlijk het eerste moment van collectieve herdenking. En de eerste plek waar de bevrijding een tastbare plek kreeg. Maar er bestonden toen nog geen ideeën om die bevrijding georganiseerd, of zelfs jaarlijks, te herdenken.”
Zesdaagse werkweek
Toch leefde die behoefte onder de bevolking wel. Na de bevrijding werd her en der in het land gezocht naar een geschikte dag om jaarlijks stil te kunnen staan bij de bevrijding van ons land. Verschillende data passeerden de revue: de verjaardag van koningin Wilhelmina op 31 augustus, 5 mei, de dag waarop de Duitsers capituleerden. En vanaf 1948 ook 30 april: de verjaardag van koningin Juliana. “Maar Nederland kende in die tijd nog een zes-daagse werkweek”, vertelt Haseloop-Amsing. “Een vrije dag voor het vieren van de bevrijding was uit den boze en de zondagsrust was in die tijd nog heilig. Daarbij vond de Nederlandse overheid dat er na vijf jaar oorlog vooral hard gewerkt moest worden aan de wederopbouw van ons land. Vooruitkijken, was belangrijker dan terugblikken. Een jaarlijkse viering van de bevrijding werd dan ook niet nodig geacht.”
Sober
Dat beeld veranderde pas in 1955. Omdat het toen tien jaar geleden was dat ons land werd bevrijd, besloot de regering voor het eerst tot een nationale viering van de bevrijding. Dit vond plaats in Wageningen, de stad die het meest fysiek verbonden was geraakt met het beëindigen van de oorlog in Nederland. En de plek waar er al jaarlijks werd stilgestaan bij de bevrijding van Nederland.
Voor deze eerste nationale herdenking, reisden onder meer de hele regering van minister-president Willem Drees, koningin Juliana en prins Bernhard op 5 mei 1955 naar Wageningen af. Ook vond er een defilé plaats met veel binnen- en buitenlandse WOII-veteranen. Waar Wageningen deze eerste nationale viering van de bevrijding vooral als een start zag van een jaarlijks terugkerende gebeurtenis, besloot de regering dat eens per vijf jaar genoeg was. Wel vroeg de regering of gemeenten en bedrijven hun personeel voortaan op 5 mei een half dagje vrij wilden geven.
Nationale feestdag
Op dat moment gooit Wageningen met historisch besef en vooruitziende blik zijn bestuurlijke kont tegen de krib. Het college van burgemeester en wethouders van Wageningen vindt dat 5 mei voortaan een nationale feestdag zou moeten zijn. En als dat landelijk niet voor elkaar te krijgen is, dan maar alleen in Wageningen. In de navolgende decennia verandert de kijk op hoe herdacht wordt en ook op hoe we onze vrijheid vieren: in de jaren zestig en zeventig neemt het animo voor herdenken af. Veel steden en dorpen waren op andere data dan 5 mei bevrijd en stonden daar op hun eigen moment bij stil. Alleen in lustrumjaren werd extra uitgepakt.
Tegelijkertijd hebben deze turbulente jaren zestig en zeventig wel invloed gehad op hoe herdacht werd: er waren veel protestacties en alternatieve herdenkingen. Ook groeit het besef dat er ruimte moet zijn voor het herdenken van de slachtoffers én voor het vieren van de vrijheid. Op twee verschillende momenten: 4 en 5 mei.
In 1968 besluit de regering dat voortaan elk jaar op 4 mei de Nationale Herdenking wordt gehouden om de slachtoffers te gedenken. Pas in 1990 wordt 5 mei als nationale feestdag aangemerkt om de bevrijding te vieren. Haseloop-Amsing: “In Wageningen is de herdenking van de capitulatie en de viering van onze vrijheid dan echter al vele jaren goed gebruik.Het Bevrijdingsfestival zoals we dat nu kennen, begon hier in de late jaren veertig al met festiviteiten.”
Sindsdien heeft de stad altijd gepoogd voorop te lopen om aan te sluiten bij de tijdgeest en maatschappelijke beleving. “En dat doen we nog steeds”, zegt Haseloop-Amsing. “Met 80 jaar vrijheid in aantocht zetten we nadrukkelijk in op verbreding van het thema met het Vrijheidsdefilé waar nu ook geüniformeerde NAVO-partners aan meedoen. Internationale militaire samenwerking zorgde destijds voor onze bevrijding. En internationale militaire samenwerking zorgt er tot op de dag van vandaag voor dat we die vrijheid hebben kunnen behouden in ons deel van de wereld. Afgelopen jaar waren de Verenigde Staten, het Verenigd
Koninkrijk, Frankrijk, Noorwegen en België al bij dit vernieuwde defilé. En voor komend jaar weten we in ieder geval dat ook Canada én Duitsland zullen deelnemen. Dat biedt hoop, in 80 jaar kan de vijand van toen een trouwe bondgenoot in het nu én in de toekomst worden.”
Dit artikel verscheen eerder in NC Magazine nr. 26 (najaar 2024). Het artikel is geschreven door Timo Waarsenburg