Victor Emanuel Lugten werd op 17 november 1910 geboren in Buitenzorg, Indonesië. Hij werkte bij de douane in Jakarta. In 1944 werd hij opgepakt en gevangengezet in de Tjipinang-gevangenis waar hij op 34-jarige leeftijd op 17 mei 1945 stierf aan dysenterie en depressie. Hij werd begraven op Ereveld Menteng Pulo in Jakarta. Daar legden zijn nabestaanden Barbara, Ebele, Mhairu en Sil dit jaar voor het eerst, op 15 augustus, een Melati-krans voor hun groot- en overgrootvader.
Van 22 naar 7
Ooit telde Indonesië 22 Nederlandse erevelden, die eind jaren veertig geïnaugureerd werden. Een aantal dat in de jaren zestig vanwege ruimte en de kostbaarheid van het onderhoud op verzoek van de Indonesische overheid werd teruggebracht naar zeven, verspreid over het land. Slachtoffers werden herbegraven op een van deze zeven erevelden. In totaal tellen de erevelden 25.000 graven van Nederlandse en Nederlands-Indische oorlogsslachtoffers: mannen, vrouwen en kinderen, zowel burgers als militairen.
Open voor publiek
De Oorlogsgravenstichting (OGS) Indonesië, onderdeel van de gelijknamige organisatie in Nederland, is verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de zeven erevelden. Sinds 2022 is Eveline de Vink directeur van de OGS Indonesië. Ze vertelt dat de OGS Indonesië in het afgelopen decennium is veranderd van een onderhouds- in een erfgoedorganisatie. De Vink: “We gingen pas vijftien jaar geleden open voor het publiek. Dat betekende ook dat we er andere taken bij kregen, bijvoorbeeld het informeren van bezoekers.”
Drie data
Al sinds eind jaren veertig vinden op de erevelden in Indonesië herdenkingen plaats, op 4 mei, 15 augustus en 27 februari. Die laatste herdenking is in Surabaya voor de slachtoffers van de Slag in de Javazee in 1942. De Vink legt uit dat de OGS op de erevelden gastheer is voor de herdenkingen, maar dat de verantwoordelijkheid voor de herdenkingen in handen is van Defensieattaché Norbert Moerkens. “Hij heeft samen met zijn team naast Indonesië ook Brunei, Singapore, Thailand en Maleisië onder zijn hoede.”
Bewustzijn
De Vink en Moerkens vinden elkaar in de overtuiging dat de herdenkingen onverminderd belangrijk zijn, uit respect voor de slachtoffers, maar vooral ook om bij huidige generaties bewustzijn over de fouten in het verleden te creëren. De Vink vertelt dat de grootste herdenking die van Menteng Pulo op 15 augustus is, met dit jaar tweehonderd aanwezigen en prominente genodigden: “Sinds twee jaar is de voertaal Engels. Defensieattachés van de geallieerde bondgenoten in de Tweede Wereldoorlog, Australië, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Nieuw-Zeeland, Pakistan en India legden kransen. Uniek was de aanwezigheid van officiële delegaties van het ministerie van Defensie van Indonesië, en van het leger, in Indonesië twee aparte entiteiten.
Melati-krans
Ook voor de familie van Victor Emanuel Lugten was 15 augustus 2024 een extra bijzondere dag. Zijn kleindochter Barbara is – met haar echtgenoot Ebele en kinderen Mhairu en Sil – altijd aanwezig bij de Nationale Herdenking bij het Indisch Monument in Den Haag. Maar dit jaar besloten zij voor het eerst Indonesië te bezoeken en speciaal op 15 augustus bloemen te leggen bij zijn graf. Ze waren zich er niet bewust van dat er die dag ook herdenkingen in Indonesië zouden plaatsvinden. En zo kon het gebeuren dat zij niet alleen het graf bezochten van hun groot- en overgrootvader, maar ook in de gelegenheid waren om namens de Stichting Nationale Herdenking 15 augustus 1945 op Ereveld Menteng Pulo de speciale ‘Melati-krans’ te leggen: een krans met 1.000 vilten bloemen, elk gemaakt door nabestaanden van oorlogsslachtoffers en andere direct betrokkenen in Nederland, die voor de herdenking speciaal de overtocht maakte naar Jakarta.
Verhalen vertellen
Moerkens heeft geïntroduceerd dat elk jaar op 15 augustus – naast de vaste herdenkingen op Menteng Pulo en Kembang Kuning – bij toerbeurt ook op andere erevelden herdenkingen plaatsvinden. Deze keer op Candi en Kalibanteng. De Vink: “Op die erevelden waren nog nooit eerder grote herdenkingen. De herdenking op Kalibanteng was heel bijzonder, omdat studenten van een universiteit in Semarang op hun initiatief verschillende bijdragen hadden geleverd en de commandant van de naastgelegen helikopterbasis aanwezig was. In het algemeen zien we een toenemende belangstelling van de jonge Indonesische bevolking voor de geschiedenis. Er is ook steeds meer wederzijds begrip van Indonesiërs en nazaten van Nederlandse oorlogsslachtoffers. Aan beide zijden zijn er trauma’s, maar eveneens is er bereidheid de handen ineen te slaan. Het is belangrijk dat de eerste en tweede generatie de verhalen blijven vertellen. De derde en vierde generatie hebben de opdracht om naar die verhalen te luisteren, zonder te oordelen.”
15 augustus 2025
Volgend jaar is het tachtig jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog eindigde. Ook dan zijn er op 15 augustus weer herdenkingen op Menteng Pulo en Kembang Kuning, en voor het eerst ook op Leuwigajah en Pandu. De Vink: “Ik verwacht dat deze herdenkingen weer iets groter worden, met meer officiële delegaties en internationale jeugd.”
Overige erebegraafplaatsen in Indonesië
- Menteng Pulo, in het hart van Jakarta, omringd door wolkenkrabbers, bekendste Nederlandse ereveld met de Simultaankerk en het Columbarium, 4000 oorlogsslachtoffers; 1947.
- Ancol, aan de kust van Jakarta, rustplaats van 2000 mensen die tijdens WO2 geëxecuteerd werden, ongeveer 200 op dezelfde plaats, onder ‘de Hemelboom’; 1946
- Pandu, bij de algemene begraafplaats van Bandung, 4000 graven van burgers die omkwamen in Japanse interneringskampen en van KNIL-militairen; 1948.
- Leuwigajah, in Cimahi, grootste Nederlandse ereveld met 5200 graven, ook van militairen die na de Tweede Wereldoorlog sneuvelden, met een monument dat herinnert aan het bombardement op gevangenenschip Junyo Maru (5600 slachtoffers); 1949.
- Kalibanteng, in het hart van Semarang, 3000 graven van burgers, in meerderheid vrouwen en kinderen die overleden in Japanse interneringskampen van Centraal-Java; 1949.
- Candi, tegen een heuvel in Semarang, het enige ereveld dat bestemd werd als rustplaats van 1100 militairen. Velen sneuvelden tijdens de Indonesische nationale revolutie; 1947.
- Kembang Kuning, midden in Surabaya, dit ereveld staat bekend als ‘marine-oorlogsbegraafplaats’, met 5000 namen en het monument voor de 915 slachtoffers van de Slag in de Javazee; 1947.
Dit artikel verscheen eerder in NC Magazine nr. 26 (najaar 2024). Het artikel is geschreven door Anita van Stel