Met een vijftal masterclasses over persvrijheid wil Free Press Unlimited bijdragen aan de bewustwording van de kwetsbaarheid van persvrijheid in Nederland. “Een onafhankelijke en kritische pers ontleent niet alleen haar bestaansrecht aan een vrije democratie”, zegt Lidewij van Vliet, business development officer van Free Press Unlimited. “Maar het is ook een randvoorwaarde voor het blijven functioneren van de vrije democratie.”
Persvrijheid is in Nederland vastgelegd in de Grondwet. Iedereen mag zeggen en schrijven wat hij of zij wil, zolang dat maar niet in strijd is met de wet. Desondanks is ons land onlangs op de mondiale persvrijheidsindex gekelderd van plek 6 naar plek 28. Een zorgwekkende ontwikkeling, vindt Free Press Unlimited.
“Free Press Unlimited is een internationale persvrijheidsorganisatie”, legt Van Vliet uit. “We hebben ons eigenlijk altijd gericht op landen waar weinig tot geen persvrijheid en democratie is. We zijn actief in de Balkan, in Syrië en in Oekraïne. Maar de laatste tijd richten we ons – helaas – ook op Nederland.”
Wantrouwen
De daling op de persvrijheidsindex heeft natuurlijk deels te maken met de recente moord op journalist Peter R. de Vries. Maar dat is niet de enige aanleiding. Ook het steeds minder pluriforme medialandschap weegt mee. Van Vliet: “Ook in Nederland raken steeds meer mediahuizen in minder handen.” Maar wat Free Press Unlimited in eigen land het meeste zorgen baart, is de maatschappelijke tendens om journalisten te wantrouwen. “En het voeden van dat wantrouwen door bijvoorbeeld politici die journalisten in het openbaar ‘tuig van de richel’ noemen.”
Zo heeft de NOS op enig moment moeten besluiten om hun logo’s van de wagens af te halen, omdat ze anders de veiligheid van hun journalisten niet langer kunnen waarborgen. En er zijn aanvallen geweest op journalisten die in coronatijd verslag deden van bijeenkomsten waar de coronaregels niet nageleefd werden. Van Vliet: “Het is heel erg te moeten constateren dat het in Nederland niet langer vanzelfsprekend is dat onafhankelijke pers ongehinderd nieuws kan brengen.”
Lading
En dat is Adjan van Dongen roerend met haar eens. Van Dongen zet zich sinds een jaar in als ambassadeur van Free Press Unlimited. Een vrijwilligersbaan. Uit zijn koker komt ook het idee van de masterclasses. “Ik ben een betrokken burger, niet politiek actief, maar ik volg het nieuws en heb daar een mening over. Gewoon, zoals veel andere Nederlanders.”
Maar toen hij vorig jaar augustus op een bijeenkomst van donateurs bij Free Press Unlimited was en zag wat ze allemaal uit de kast moesten trekken om journalisten die gewoon hun werk doen veilig uit Afghanistan weg te krijgen, kreeg de wetenschap dat vrijheid van meningsuiting belangrijk is voor een vrije democratie ineens echt lading. “Ik realiseerde me op dat moment eigenlijk pas dat persvrijheid geen vanzelfsprekendheid is. Maar een verworvenheid die je moet onderhouden en koesteren. En toen dacht ik ineens: als ik dit zo belangrijk vind, dan moet ik me daar ook voor inzetten.”
Ambassadeurs
De volgende vraag was natuurlijk wat hij dan zou kunnen doen om daar ook werkelijk een bijdrage aan te leveren. Het antwoord vond hij in vrijwilligerswerk voor Free Press Unlimited. En vanuit die betrokkenheid ontstond het idee van de masterclasses. Van Dongen: “Je kunt namelijk wel constateren dat het vrije woord steeds verder onder druk komt te staan. Maar vanzelf verandert er niets. Ik vind het dus belangrijk dat we het daar met elkaar over kunnen hebben.”
Van Vliet: “Het doel van de masterclasses is eigenlijk om mensen bijeen te brengen die zich net als Adjan sterk willen maken voor persvrijheid. We willen niet simpelweg voorlichting geven over het belang van een onafhankelijke, kritische en controlerende pers. Maar mensen laten nadenken. Zelf met oplossingen laten komen om zich in hun eigen omgeving in te zetten voor meer bewustzijn over het belang van deze vorm van vrijheid. Op die manier hopen we een groeiende groep ambassadeurs ‘op te leiden’ die zich – ieder voor zich binnen de eigen mogelijkheden – uitspreken over en inzetten voor het vrije woord.”
School
De masterclasses – vijf stuks verspreid over het hele land – richten zich vooral op de mensen uit de leeftijdsgroep vanaf 35 jaar. “Voor jongeren wordt er al veel georganiseerd rondom persvrijheid”, weet Van Vliet. “Ze krijgen er les over op school en tijdens hun studie. En er is volop aandacht voor de gevaren van sociale media als het gaat om het niet kritisch baseren van je mening op nieuws dat via algoritmes tot je komt. Maar de groep waar wij ons op richten, krijgt die uitleg niet meer. Ze hebben het er ooit op school over gehad in een tijd dat persvrijheid hier eigenlijk vanzelfsprekend was. En ondertussen ziet deze groep de vrijheid van het woord steeds minder worden. We willen hen uitdagen om daarover na te denken. Om met elkaar te spreken over het belang van persvrijheid. En het gevaar van het ontbreken ervan.”
Of de masterclasses het juiste effect zullen sorteren, is ook voor Van Vliet en Van Dongen afwachten. “Het is een pilot”, zegt Van Dongen. “We weten niet of de vorm die we kiezen de juiste is. Maar niets doen is wat ons betreft ook geen optie. We hopen in elk geval dat we met deze masterclasses mensen aan het denken zetten. En dat we vanuit die groep met elkaar tot ideeën komen om meer te kunnen doen. Om deze ontwikkeling een halt toe te roepen. Want als het vrije woord niet meer vrij is, staat vrijheid pas echt onder druk.”
Adjan van Dongen zal bij de masterclasses optreden als facilitator. De masterclasses bestaan onder meer uit het uitwisselen van gedachten en ideeën, uitleg over het werk van Free Press Unlimited en over de rol van persvrijheid binnen democratieën, en uit ervaringsverhalen van journalisten. Deelname staat voor iedereen open en is gratis. De data en locaties van de masterclasses worden binnenkort bekendgemaakt op de website van Free Press Unlimited: Freepressunlimited.org/masterclass. Wil je een uitnodiging ontvangen of wil je meer informatie? Stuur dan een mail naar jvandoorn@freepressunlimited.org.
Dit artikel verscheen eerder in NC Magazine nr.22 (voorjaar 2022). Het artikel is geschreven door Timo Waarsenburg, de foto is van Venema Media / ANP Foto.