‘Heel Nederland zou de Poolse bijdrage aan onze bevrijding moeten kennen’

Dat Poolse strijders een belangrijke bijdrage aan de bevrijding van Nederland leverden, bleef na de Tweede Wereldoorlog onderbelicht. Daarom zet het Maczek Memorial Breda zich in voor de erkenning en herdenking van de Eerste Poolse Pantserdivisie.

Als Roel Noga (69) aan komt fietsen, is de gemeentelijke plantsoenendienst net klaar met het onderhoud van het Pools Militair Ereveld in Breda. Het gazon ligt er strak bij en steekt fel af tegen het grote,witte monument en de witte zerken van de graven van ruim 160 Poolse militairen. De bloemen, rode en witte rozen, lijken nog maar net bij de graven neergelegd.

Noga parkeert zijn fiets bij het aangrenzende Maczek Memorial Breda, waar hij als vrijwilliger bedrijfsleider is en rondleidingen geeft. Het memorial – zwart, rechthoekig, veel glas – opende in 2020. Hier wordt de belangrijke maar vaak vergeten bijdrage die Poolse strijders leverden aan de bevrijding van grote delen van België en Nederland geëerd en herdacht.

Er is speciale aandacht voor Stanislaw Maczek, commandant van de Eerste Poolse Pantserdivisie, die in 1944 en 1945 door Europa trok. Breda werd door hen op 29 oktober 1944 bevrijd, zonder burgerslachtoffers te maken.

De persoonlijke verhalen van zes Poolse militairen worden in een interactieve expositie uitgelicht. Een multimediawand toont de route die ze door Europa aflegden om zich bij de geallieerden aan te sluiten. Daarnaast is er een informatie- en documentatiecentrum, een auditorium, een bezinningsruimte en een collectie militaire voorwerpen uit de Tweede Wereldoorlog, waaronder het uniform van generaal Maczek.

Stanislaw Maczek
“Maczek is in Nederland niet bekend, maar in Polen is hij een beroemd figuur”, vertelt Noga, terwijl hij wijst op de vele Poolse bijdragen in het gastenboek. Dat Breda nagenoeg ongeschonden uit de strijd kwam, komt mede door Maczeks persoonlijke inzet. Zo is er het verhaal over een tank die op de toren van de grote kerk in Breda schoot, omdat zijn soldaten dachten dat er een Duitse wachtpost zat. “Maczek greep in op de radio, en zei: ‘Wie schiet er in hemelsnaam op de grote kerk?’”

“Het was zijn beleid om, anders dan de Britten en de Amerikanen, niet eerst artillerie te gebruiken, maar soldaten”, vertelt Noga. “Dat heeft waarschijnlijk wel iets meer soldaten het leven gekost, maar geen burgers en ook gebouwen bleven ongeschonden. Daarom is Breda hem zo vreselijk dankbaar.” Maczek werd na de oorlog ereburger van Breda, net als de rest van de divisie.

Een Poolse jongen
Noga’s vader, Bronislaw Noga, was een van de jonge mannen die bij de Eerste Poolse Pantserdivisie zaten. Daar belandde hij als 21-jarige, geboren in het onder het Duitse Keizerrijk vallende West-Pruisen, opmerkelijk genoeg door eerst als krijgsgevangene in het leger van de nazi’s te dienen. Hij belandde in Normandië en vocht op D-day. “Daar bij Omaha Beach moet hij vreselijke dingen hebben meegemaakt, maar hij sprak er nooit over.” Bronislaw Noga liep over naar de geallieerden en voegde zich bij Maczeks troepen.

Noga reconstrueerde deze geschiedenis door archiefonderzoek, en door de verhalen van zijn moeder, Tiny Vos, die ze kort voor haar dood opschreef. Onder meer over de ontmoeting met haar Poolse man die een familievriend was; na de bevrijding bleven de Polen vijf maanden in Breda en omgeving om de frontlijn langs de maas te bewaken, daardoor ontstond een hechte band tussen de Polen en de Bredanaars.

Vrijheid
“Heel Nederland zou deze geschiedenis moeten kennen. De Canadese en Amerikaanse bijdrage aan onze bevrijding is bekend, maar de Polen worden vaak vergeten”, zegt Noga. “Het verhaal over de vrijheid is vreselijk belangrijk voor schoolkinderen. We ontvangen gemiddeld drie schoolklassen per week met wie we bespreken wat het betekent om vrij te zijn.

De leerlingen gaan altijd onder de indruk naar huis. We moeten nooit vergeten dat vrijheid niet vanzelfsprekend is en dat we ervoor moeten knokken.”


Generaal Stanislaw Wladyslaw Maczek (1892-1994) overleed op 102-jarige leeftijd in Schotland. Het was zijn nadrukkelijke wens om tussen zijn soldaten begraven te worden op het Pools Militaire Ereveld aan de Ettensebaan in Breda.


Dit artikel verscheen eerder in NC Magazine nr. 26 (najaar 2024). Het artikel is geschreven door Yasmina Aboutaleb, de foto’s zijn van het Maczek Memorial Breda

Tooltip contents